Column: NAP-peilmerken bij De Slegte
'Verkenmerken Utrecht'. Dat is een hard bandje, te koop bij De Slegte in Rotterdam, terwijl
deze toch ook een vestiging in Utrecht heeft. Op de rug zit een fraai papierstrookje met de
titel. Het bandje bevat eigenlijk twee gedrukte katerns.
De ene katern is in 1898 uitgegeven bij de Gebroeders Van Cleef in
's-Gravenhage (en gedrukt ter Algemeene Landsdrukkerij) en is
getiteld: 'Hoogte van verkenmerken volgens N.A.P. gevonden bij de
verspreiding van het N.A.P. door den Rijkswaterstaat in de provincie
Utrecht'. Op de titelpagina staat een stempel 'Commandant der
stelling van Amsterdam', met daarover in handschrift: 'aangeschaft
16 Juni 1900'. Het voorbericht legt onder meer uit dat voor de aanslui
ting aan het herziene A.R werd gewaterpast in 1895 en 1897. Er zitten fraaie verkenmerken bij
en het zou een uitdaging zijn om te bezien welke er nog zijn. Wat voorbeelden? De peilmerk-
steen zonder ingehakt hoogtecijfer in de toren van het Meteorologisch Instituut in De Bilt is er
één. Dat was kennelijk een nieuwe, want de kolommen 'boven A.P. tot nu aangenomen' en
'Verschil in M.' staan niet ingevuld. Dat was meestal zo. Er was veel nieuw, ook aan peilmerk-
stenen met ingehakte hoogten in hele of halve cm t.o.v. N.A.P. Ik veronderstel dat dan een steen
met groef werd aangebracht, er werd gewaterpast en nadien werd pas de hoogte vermeld. Het
register is echt benut, want er zijn doorhalingen als 'vermoedelijk vervangen Maart 08'.
De andere katern is: 'Hoogte van verkenmerken volgens N.A.P. gevonden bij de
Nauwkeurigheidswaterpassing en de waterpassingen van den Algemeenen Dienst van den
Waterstaat, VIII. provincie Utrecht 's-Gravenhage 1906 en gedrukt bij Gebrs. J. H. van
Langenhuysen. Het Voorbericht hiervan is uitgebreider. Bij de peilmerkstenen is het doorge
haalde exemplaar uit het huis Vechtzicht van Thijs Dros te Nigtevecht curieus: zonder groef,
maar met ingehakt hoogtecijfer voor de 'bovenkant'. De peilmerksteen in de Weerdsluis te
Utrecht, gemerkt '36 D.R.L. boven A.P.' moest nog van Kraijenhoff zijn! Stenen en bouten
zaten ook in Raadhuis en Domtoren. In Amersfoort zat een hoofdmerk in de 'Groote toren'.
De band kent nog de stempels 'Hoofd van de Dienst der Genie', 'Commandant in het 2l'c
Genie-Commandement', 'Ministerie van Oorlog Bibliotheekcommissie' en 'Min. van Oorlog
Centr. Mil. Cat.' met ingevuld nummer 12467.
Uit aantekeningen voorin het bandje blijkt nog dat er van 1906-1910 wijzigingen werden aange
bracht. In de eeuw daarna volgde kennelijk een boekenleven in bibliotheken en ten slotte een
plaats in een schap bij De Slegte. Sic transit gloria mundi? Voor wie het precies wil weten: voor
9,50 kon het bandje als 'columnvoer' worden gekocht en zo werd het eigendom van (voorals
nog?) de stichting De Hollandse Cirkel. Natuurlijk zitten de gedrukte edities al op het Nationaal
Archief in het archief van de Meetkundige Dienst van de Rijkswaterstaat (archiefcode 2.1.91in
inv.nr. 48. Maar die hebben niet déze stempels noch andere militaire gebruikssporen.
Een militair gebruiksspoor van het (N)AP is ook de originele peilmerksteen in het GeoFort (zie
p. 159). De behoefte aan exacte hoogte-informatie was logisch met hun waterlinies.
Niet alleen bij De Slegte, maar ook op marktplaats.nl zijn regelmatig tweedehands land
metersspullen te vinden. Voor een 'statieflamp (oud landmetersstatief) in hoogte verstelbaar'
werd onlangs 250 gevraagd. 'Deze lamp was bij Bloem Design (excl. woninginrichtings
winkel) 695', aldus de defensieve toelichting. Gekocht heb ik hem niet: de kap was niet
origineel.
Adri den Boer
168
