'nieuwe graden'. Als logisch vervolg hiervan
werd bij de introductie van zakrekenmachines
en computerprogrammatuur naast de gebruiks
mogelijkheid van 'oude graden' ook een reken-
mogelijkheid ingevoerd voor het rekenen met
'nieuwe graden'. Misschien werden ze
daardoor toch ook in breder kring bekend.
Mils
Zoals in de inleiding werd beschreven was er
nog een derde stelsel van hoekwaarden, en wel
'mils', in het ABN duizendsten genaamd. Bij
de dienstplicht van de vorige eeuw werd van de
wapenonderdelen waar met geschut geschoten
werd, aan de dienstplichtigen het nodige bijge
bracht om de loop in de correcte richting te
brengen, en wel met behulp van een hoekmeet-
instrumentarium in 'degrees' of, zoals eerder in
de inleiding werd vermeld, ook wel in 'mills'.
Zo maakte ook de helft van de redactie van
vorig jaar, te weten Theo Scheele en ik zelf,
hiermee al kennis toen wij in de herfst van
1950 op de Artillerieschool van Breda onze
opleiding tot stukscommandant kanoncom
mandant) volgden. Hierbij oefenden wij met de
richtapparatuur van de Engelse 25 ponder met
hoekmeters met een 'degree'-verdeling van de
cirkelomtrek in 360 graden. Maar de legerlei
ding schafte Amerikaanse 105 mm kanonnen
aan met richtapparatuur met hoekmeters in
duizendsten, zodat bijscholing noodzakelijk
werd. Bovendien was het een periode dat beide
hoekmaatverdelingen gelijkertijd werden
gebruikt, zodat er tijdens de oefeningen tussen
'degrees' en 'mills' moest worden omgerekend.
Bij het snuffelen in oude militaire paperassen
werd de hiervoor afgedrukte herleidingstabel
gevonden die destijds tijdens de opleiding wel
werd gebruikt, (afb.l)
Duizendsten of 'mils' werden in het midden van
de 19e eeuw in Frankrijk ontwikkeld als een
vervolg op de eerder beschreven verdeling van
de cirkelomtrek in 400 graden of 4000 deci-
graden en werden in de Eerste Wereldoorlog al
naast oude systemen gebruikt. Het keizerlijk
Rusland had evenwel nog een andere graden
verdeling, waarbij een cirkel onderverdeeld was
in 600 graden of 6000 decigraden, en Zweden
had een verdeling in 6300 decigraden. De
Verenigde Staten namen daarna ook het eerder
genoemde gradensysteem 'mills' over en
Afb. 2. Een "duizendstenboog
gebruikten het tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Bij deze eenheid van 'mills' of duizendsten is de
cirkelomtrek verdeeld in 6400 duizendsten en
derhalve heeft een nieuwe graad een waarde van
16 duizendsten. Het principe hiervan is
gebaseerd op de gedachte dat op een afstand van
I km één duizendste gelijk is aan een cirkel
afstandje van één meter. Maar de geodeten
herkennen direct ook in het getal 64 x 100
6400, die 64 als een cijfer dat de radiaal
benadert, zijnde een hoekwaarde van 63,6620
nieuwe graden, die overeenkomt met dat deel
van de cirkel dat gelijk is aan de straal van deze
cirkel. In het leerboek "Gerichte vlakke
Driehoeksmeting en Lager landmeetkundig
rekenen" van F. Harkink werd deze materie over
radialen op bladzij 12 duidelijk uiteengezet.
Gesteld werd daar dat 1 graad op een afstand
van 63,66 gelijk is aan 1 meter (booglengte). Na
omrekening komen 16 duizendsten op een
afstand van 16 x 63,66 ongeveer 1 kilometer
overeen met een booglengte van 16 meter.
Anders gezegd en zoals eerder werd gesteld: op
een afstand van 1 km is één duizendste gelijk
aan een cirkelafstandje van één meter.
In de landen van de NAVO wordt sindsdien dit
gradenstelsel van 'mils' gehanteerd bij de
vuurregeling van geschut. Uiteraard waren er
ten behoeve van de vuurregeling ook graden
bogen, of anders gezegd, duizendstenbogen.
(afb. 2)
25
