Caert-Thresoor 2009-4
Streek
In het voorafgaande werd een drietal hoekmaat-
voeringen beschreven. In de inleiding werd de
streek genoemd als een hoekwaarde die gebrui
kelijk is in de scheepvaart. Een streek is 1/32
deel van de cirkelomtrek van een kompasroos,
die zoals bekend is verdeeld is in 32 wind
streken. Een windstreek heeft derhalve een
hoekwaarde die ligt tussen de 11 en 12 graden
en is gebruikelijk in de zeevaart. Toch werd
deze streek, zij het wellicht zeer sporadisch, in
vroegere tijden ook wel ter land gehanteerd,
zoals blijkt uit de laatste regel van een fragment
uit een document van 1566. (afb. 3)
Uit het hierbij afgedrukte fragment inzake de
beschrijving van de grens met de naam
"Wymbritseraswette" blijkt dat deze grens ligt
"vuyt den zuyden int noorden anderhalff
streeck ten westen En "anderhalff streeck" is
ongeveer 16 graden, hetgeen in orde van
grootte wel enigszins overeenkomt met de
middeleeuwse kavelrichting van het westen
van de landerijen van het huidige dorp
Noordbergum. Deze kavelrichting maakt op de
topografische kaart thans een hoek van
ongeveer 9 graden met het kaartnoorden. Het
Afb. 3. Fragment uit een Fries document van
1566
verschil tussen beide waarden kan verklaard
worden door de declinatie van destijds en de
meridiaanconvergentie.
Slot
Wamieer de beroepskeuze valt op een landmeet
kundige opleiding leren de studenten dat er ook
een ander, decimaal, gradenstelsel 'nieuwe
graden' bestaat, zoals ir. F. Harkink op de
bladzijden 11 en 12 van zijn boek "Gerichte
Vlakke Driehoeksmeting" in 1945 heeft uiteen
gezet, waarbij hij tevens aandacht gaf aan
radialen. Tijdens militaire opleidingen leren
aanstaande militairen dat er met 'mills' gemeten
en berekend wordt. Wanneer de keuze valt op
een nautische opleiding leren de aanstaande
scheepsofficieren alles van het kompas en de
bijbehorende 32 streken. Alle opleidingen
benutten, zoals gezegd, een eigen keuze, waarbij
de vakkennis van de studenten minstens wordt
verrijkt met de wetenschap dat er verschillende
hoekstelsels zijn. Voor economen blijkt - aldus
www.dnb.nl - een 'hoekstelsel' trouwens een
bepaald wisselskoersstelsel te zijn.
Bronnen
- Wikipedia: Angular mil; Grad
- F. Harkink, Gerichte vlakke Driehoeks
meting en Lager landmeetkundig rekenen,
Amsterdam 1945
- J.H. Holsbrink, 16e eeuwse landmeterij in
het Friese veen, in: Geodesia 1994-6,
p. 268-270
- Quaclappen, Tresoar (Rijksarchief
Friesland), Leeuwarden
Uitgave 2009-4 van het tijdschrift Caert-Thresoor bevat onder meer de volgende bijdragen:
De schoolwandkaarten van Nederland van Beekman (1888) en Blink (1894): een kartografi-
sche tweekamp tussen geografische zwaargewichten, door Louis Brink;
De weergave van Nederland op negentiende-eeuwse cartoonkaarten van Europa, door
Marleen Smit;
De panoramakaarten van Nederland van Ricus Michels, door Ferjan Ormeling.
Verder wordt de rubriek Kaartencollecties in Nederland voortgezet met een bijdrage over die
van het Westfries Archief te Hoorn.
Algemene informatie: www.maphist.nl/ct.
26
