ZAKBOEKJE
MILITAIR
St. 33rw»n
Afb. 3. Aides memoires voor officieren met de
in het veld noodzakelijke wiskunde werden
door alle grote krijgsmachten uitgegeven. Hier
een voorbeeld van een Nederlands zakboekje
dat een afspiegeling was van hetgeen ook in
andere landen gepubliceerd werd.
wezen aan kadetten en adelborsten, aankomend
ingenieurs (Landmachtofficieren) en zee-
offieren. Juist de eigen "lijn" studieboeken
maakte het mogelijk dat er tot in alle uithoeken
van de Nederlanden geodeten en hydrografen
veldmetingen konden uitvoeren waarmee
steeds nauwkeuriger geo- en hydrografische
kaarten geconstrueerd werden.
Aanvankelijk werden de Franse standaard
werken van de wiskundigen S.F. Lacroix
(1765-1843) en L. Puissant (1769-1843) als
leidraad gebruikt. Hierna ontstond bij de
KMA, vanaf 1840, een eigen 'lijn' wiskundige
studieboeken. (Zie tabel 1 regel 9: Wiskundige
leercursus
Naast de studieboeken voor wiskunde hadden
19de eeuwse officieren/ingenieurs van alle
grotere krijgsmachten een Zakboekje met
onder meer de wiskundige formules die in het
veld wel eens van pas konden komen.8 Omdat
deze geheugensteuntjes, ofwel "Aides
mémoires voor officieren/ingenieurs zo nu en
dan vernieuwd werden kan men hiermee een
inzicht verkrijgen welke wiskunde, operatio
neel gezien, van belang geacht werd (afb. 3).
Met het gecentraliseerde onderwijs aan
officieren in combinatie met het in 1804
opgerichte Topografisch Bureau van de Land
macht en de vanaf 1815 bestaande "Dienst
voor Lichten, boeien, bakens en het Loods
wezen" van de Marine was het mogelijk alle
voorhanden zijnde kennis en informatie te
bundelen en in nieuwe kaarten en Zeemans
gidsen te verwerken. Hiermee waren al rond
1845 de Nederlandse (trigonometrische)
kaarten van een dusdanig goede kwaliteit dat
ze onder meer door de Franse, de Britse en de
Spaanse overheid opnieuw werden uitgegeven.9
Conclusies
1De toegepaste wiskunde, de boldriehoeks-
meting met de aardbol als meetbasis,
maakte het mogelijk een wereldwijd proces
I» Tl.
NEDERLANDSCHE LEGER;
.oen niti iiiio.ot. 11.
»V »I*i;V DER 1RTILLEIUE
(kFITUX Dm ARTILLEMIÓ.
TWEEDE VERBETERDE EX VERHEEariEHDK
D1TGAAP.
Aims* done les «IrUils! Ui nt tonip*i jautgloir* t
°'»,l l« P'»u»i«r qui isènc Ia vtclcdr»,
FiÉnimc II.
'S G II AVE mi ACE,
DE ERVEN DOORMAN.
1859.
Zowel de Wiskundige leercursus van de KMA als de Zakboekjes voor officieren/ingenieurs waren een afspiegeling van wat de
Franse Ponts et Chaussées en de Britse Royal Engineers van het vak wiskunde moesten weten. Ook werd naar de Pruisen
gekeken, getuige het Militair zakboek voor gebruik in het veld (1826), het origineel was geschreven door de Pruisische
Generaal G. von Scharnhorst. Dit Zakboekje werd uit het Duits vertaald met medewerking van J.P. Delprat, die zijn ingenieurs
opleiding bij de Ponts et Chaussées te Parijs had genoten.
9 Jeroen Mohrmann in DHC (2008-1) p. 22-23. Hierin is te lezen hoe Nederlandse hydrografen de Rijksgrenzen aan de west- en
de oostkant van Nederlands-lndië vastlegden.
59
