kadastertheodoliet (Otto Fennel), Lab. V.
Geodesie nummer 128 (DHC nr2024),
theodoliet zonder verticale rand;
theodoliet van Salmoiraghi (Italiaans), Lab.
v. Geodesie nummer 442 (DHC nr 1623),
met stolp (ooit was prof. Roelofs adviseur
van die fabrikant);
waterpasinstrument (Otto Fennel), Lab. v.
Geodesie nummer 326 (DHC nr 2040), met
reversieniveau, oud model;
vizierliniaal met richtkijker (afkomstig van
TU Eindhoven), en een bijbehorende plaat
waarop twee topografen bezig zijn met een
planchet en vizierliniaal;
tekening van de Kern DK-RV het betreffende
instrument (dradenafstandmeter met reductie)
was al opgesteld in de open ruimte voor de
kaartenkamer, zodanig dat bezoekers er aan
kunnen komen en misschien ook meten. Het
instrument komt van ROC Mondriaan en
wordt niet meer gebruikt in het onderwijs;
foto van een mijnmeter met een theodoliet in
een mijngang;
kopie van schilderij van A. Lipkens (eerste
directeur van de Koninklijke Akademie te
Delft, thans TU Delft);
kopie van pentekening van Krayenhoff.
De laatse twee kopieën komen uit de NCG-
tentoonstelling van 2004 in het Techniek
Museum Delft en hebben dus weer een bestem
ming.
(Joop Gravesteijn)
Loods op kaart van Witsen uit 1712
Peter Dorpmans van een Twentse studiekring
schreef een bijdrage over de loods in de
cartouche op de Zuiderzeekaart van Nicolaas
Witsen uit 1712.
'Het handlood wordt gebruikt om diepten van
ten hoogste 20 a 25 vademen aan te loden
(vadem is een lengtemaat, oorspronkelijk
afstand tussen rechter en linkerhand bij zij
waarts gestrekte armen). Het gewicht van het
handlood varieert van 3/4 tot 7 kg. Het lood, de
ziel (zoals bijv. in de onderkant van een wijn
fles) is gevuld met schapenvet voor het bepalen
van de bodemsoort, zoals bijv. op deze kaart
aangegeven modder, sandt, slijk, hard sand,
enz. De handloodlijn, die 25 a 30 vademen
lang is, is een 3-strengs kabelslag ongeteerde
henneplijn van 18 garens. Hennep neemt snel
7WA,
Ajb. 9. Loods van cartouche van kaart van
Witsen uit 1712 (www.historischecartografie.nl)
water op, waardoor de lijn dus vlug zal zinken.
De lijn werd voor gebruik gedurende ongeveer
24 uren flink gerekt, meestal door middel van
een takeltje. Vervolgens werd de lijn nat
gemaakt en gemerkt door middel van ge
kleurde lapjes (rode 3 vadem, witte 5 vadem,
blauwe 7 vadem) met op 10 vadem een leertje
met één gaatje of een knutteltje met één knoop.
De loods met zijn hand- of peillood komt nogal
vaak voor in cartouches.'
(www. historischecartografïe. nl)
Kompas-compenseerschijf rijksmonument
Een zogenoemde kompas-compenseerschijf op
Vliegbasis Gilze-Rijen is door de minister van
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aangewezen
als beschermd monument. Dit heeft de
gemeente Gilze en Rijen onlangs laten weten.
In 1940 bouwde de Duitse bezetter een
Flugzeug Kompass Kompensierscheibe
77
