Varia: de Wanschaff-'keurcollectie' herschikt en
enkele andere mutaties binnen het geodetisch
instrumenteel erfgoed
De inventarisatie van het geodetiscli instru
menteel erfgoed (IGIE) is een activiteit waar
mee de stichting De Hollandse Cirkel nadruk
kelijk naar buiten treedt; een initiatief van...
haar voorgangster, de NCG Werkgroep
Geschiedenis der Geodesie, dat de stichting
van meet af aan heeft omarmd. De leden van
werkgroep IGIE reizen stad en land af of om
na te gaan wat er her en der nog aan technisch
afgeschreven, maar historisch belangwekkend
instrumentarium aanwezig is; niet om het te
verzamelen en centraal op te bergen, maar
alleen om te weten wat waar is. IGIE droeg
aldus bij aan een beschrijving van het bestand
aan theodolieten van het fabrikaat Wanschaff,
dat de Rijkscommissie voor Graadmeting en
Waterpassing (RCGW) ten behoeve van de
Rijksdriehoeksmeting (RD) had gevormd, maar
dat na voltooiing daarvan verstrooid raakte.1
Afgezien van incidentele overdracht van
exemplaren uit de handzame versies van het
Wanschaff-assortiment, bleven alle theodo
lieten voorlopig in Delft, van waaruit het
Kadaster de bijhouding van het net nog jaren
lang bleef verzorgen. Via Den Haag verhuisde
alles in 1971 naar Apeldoorn. Afgezien van één
exemplaar van elk van de versies: W35, W21,
W14 en W9, die sinds jaar en dag in het
gebouw Kanaalweg 4 een plaatsje in de opslag
van oude instrumenten hadden gevonden en,
aan deThijsseweg 11, sedert 1978 een eervolle
plaats in het 'museum-Pouls'2 innamen, keurig
op een rijtje van W9 tot W35, ook nog nadat
het museum op de zesde verdieping later met
een krappere ruimte op de eerste genoegen
moest nemen.
Dit bleef zo, totdat het Techniek Museum Delft
(TMD) zich, als gevolg van de opheffing van
de Afdeling Geodesie, over de historische
collectie moest ontfermen en daarvoor alleen
plaats had in het depot. Daaruit kwamen de
vier museale Wanschaffs slechts incidenteel te
voorschijn, zoals bij de expositie ter gelegen
heid van het 125-jarig bestaan van de NCG in
2004. Het daarbij gelegde contact met het
TMD zal de commissie er in september toe
hebben gebracht te overwegen haar instrumen
teel erfgoed aan het museum in eigendom af te
staan; onder nader te stellen voorwaarden, dat
wel, want als rechtsopvolgster van de RCGW
zal het de NCG goed hebben gedaan dat 'haar'
Wanschaffs en verdere historische objecten
met de algemene collectie van het 'museum-
Pouls' bij het TMD onderdak waren, maar
niettemin zag zij haar bezit 'op grotere afstand'
komen. Bij Geodesie was alles in vertrouwde
handen, maar bij de TUD in breder verband
moest dat nader worden bezien. Een uit
drukkelijke regeling was aan de orde. Wat had
zij - naast de Wanschaffs was ook te denken
aan 'het gouden kalf' van professor Vening
Meinesz! - inmiddels nog meer bij het TMD
staan? Een door Henri Pouls in 1988 opge
stelde "Voorlopige inventaris van het museum
voor geodetische instrumenten" bood hierover,
met zijn hulp, de gewenste duidelijkheid: in
totaal 25 objecten, die in 2008 door de KNAW,
als penvoerder van de NCG, aan het TMD in
eigendom werden overgedragen;3 dit onder de
voorwaarden dat de NCG voor educatieve en
andere niet-commerciële doeleinden kosteloos
van de overgedragen objecten gebruik zou
1 L. Aardoom, "De Wanschaff-theodolieten van de Rijksdriehoeksmeting. Vorming en verstrooiing van een 'keurcollectie'", De
Hollandse Cirkel 8 (2006), p. 38-48
2 H.C. Pouls, "Een historische instrumentenverzameling", Geodesia 21 (1979), p. 159
2 NCG, jaarverslag 2008, p. 4; geciteerd in De Hollandse Cirkel 11 (2009), p. 159
87
