Nauwkeurigheid: ook bij het lezen gewenst
Dit artikel is een reactie op de artikelen van
J.M. Mohrmann in Caert-Thresoor, getiteld:
'De wereldwijde primaire triangulatie als
'onfeilbare grondslag' voor negentiende-
eeuwse kaarten'1, en in De Hollandse Cirkel,
getiteld: 'Sleutelwoord voor de 19de eeuwse
koloniale cartografie: nauwkeurigheid'.2
Laat ik beginnen met een dooddoener: de heer
Mohrmann kan evenmin als ikzelf alles weten.
Wat ik hem echter wel kwalijk meen te mogen
nemen is dat hij niet de moeite heeft genomen
zijn vooroordeel ten opzichte van cartografen
te onderzoeken en mijn publicaties enigszins
nauwkeurig te lezen.3
In Caert-Thresoor begint hij zijn exposé over
de triangulatie in Nederlands-Indië met de tijd-
bepaling "Rond 1850", waarvan hij in zijn
DHC-artikel [om voor zijn bewijsvoering
dichter te komen bij 1842, het jaartal van de
'Algemeene Kaart van Nederlandsch Oost-
Indië,] vijfjaar afsnoept. Maar daarmee is
Mohrmann toch nog enige jaren verwijderd
van de periode 1827-1837, waarin Gijsbert
Franco Von Derfelden van Hinderstein 1783-
1857] op een zeer kritische wijze - vaak het
bereikte resultaat weer afkeurend omdat er
recenter en beter materiaal was aangeboden -
genoemde kaart vervaardigde. Daarbij maakte
hij gebruik van gedrukt voornamelijk Frans en
Engels materiaal uit zijn eigen bibliotheek en
van ruim 370 manuscripten die hij - niet alleen
van de overheid - in bruikleen kreeg, en geheel
of gedeeltelijk kopieerde. In 1837 kwam zijn
kaart - tot 1843 - in de molen van het
Ministerie van Oorlog om overgetekend,
gegraveerd en gepubliceerd te worden.
Mohrmann lijkt in zeker opzicht op P.J. Veth en
het lid van de Société de Géographie P. Daussy,
die het Von Derfelden kwalijk namen geen
gebruik te hebben gemaakt van informatie
materiaal dat in de periode waarin hij zijn kaart
vervaardigde nog niet voorhanden was; in
Mohrmanns geval: van gegevens uit het
triangulatienetwerk van Nederlands-Indië.
Dat Von Derfelden ondanks het ontbreken van
zo'n netwerk erop uit was zo verantwoord
mogelijk te werk te gaan, blijkt uit zijn
Afb. 1. Een pagina uit het hoofdstuk 'Tableau
des latitudes et longitudes' in de Mémoire
analytique... ter illustratie. In de meest rechtse
kolom meldt Von Derfelden bij iedere locatie
aan welke autoriteit hij zijn gegevens ontleend
heeft.
Dr. Piet Broeders
68
HOJJS DES L1ECX.
LATiTnn».
I.OXCITCDES E.
DE OltEKJtWIUII.
ADTnetTÉS ET OBSEftTATKRTS.
Pulo Guinona.
i°44'5o* S.
137°37' 4"
Vojf* <U fJuraloie, nfrfml,
etc,etc. S«ir la «V» n\ 39 de
latlav OTllc til' rumnae
Mum punk i >ir 1 'bv .jm
(opent, kjilrup, r ^artié); «d
la lonpiUidi' rim»H-mirnt 1I11 rctto
poriaitenicnt 111e Gomona de*
carte* AnjjIaOe».
Oby Mayor,
P". JS'ord-Est.
i*a6' S'S.
117*57' 4 3"
I 'oyaye autour du monde en
1817 M.por letmmrtUi fL'rwmi*
rt la pfn-iittrmm, mu te comm. du
cafitaint L. 4* Frrynmrt, carte n*. 3
de l allaset Mtiptioa et hydro-
Ijnpiiie, i'partie, in 4*-
Pulo 1-yong ou
LookissongP1*. Sud.
i°39'i8" S.
138* 4'i4"
L. de F'rcycinet.
PuloGauele milieu.
1*39'54" S-
118*15' 4"
Petit Oby ou Latto
P». Nord.
i° 19'3o" S.
137°i3'34"
Corvrtlr I Aurolnbecarten*.
et oaém. bydrofr., partie,
P«e. 4«S.
A A 1- carte «4 man,u«.jn«.
Idem, P**. Sud.
i#a5 45- S.
137*'7' 9'
BOEKOE.
P1*. N. 0. ou Summa.
3° 10' o'S.
ia6* 3'3ov
SmartZttv. Inmd, tajtUn,
HavredcCaycliancrage.
3° ai'33" S.
117* 5' 30"
l'oye^t Je f.lUrvtaie«arte
n'. 3i>et opér. hvdrof-r., a'partie,
peg.
P«*. Pela.
3° i3' 40" S.
137* 16' 34"
P». Sud ou Ba toe Pegpe.
3*54' 0" S.
116*37' 0
Lieutenant D. li. Kolff.
Aiubbuw.
3* 5a' 10* S.
117° jo' 19"
CERAMc. a.
Corvette l'Attrulahe,
He BonoaP«*Nord-Est.
ae 56' 3o* S.
117°58'44*
1 Caert-Thresoor 2006-3p. 64-71
2 De Hollandse Cirkel 2009-4, p. 138-141
3 - Broeders, P.W.A. 2007. Gijsbert Franco, baron Von Derfelden van Hinderstein, 1783-1857; leven en werk van "eene ware
specialiteit" in kaart gebracht, 't Goy-Houten: Hes De Graaf. Met cd-rom. [Dissertatie Utrecht, 2006]
- Broeders. 2009. Negentiende-eeuwse kaartkritiek; Von Derfeldens brief aan Vincendon-Dumoulin. Caert-Thresoor 2009, 48-54
50
