last van de Hoofd Inspecteur van den
Waterstaat op Java door de Adjunct Hoofd
Inspecteur' (get). Tromp13;
gedeelte van de kaart 'Figurative schets der
Residentie Batavia verdeeld in 4 kwartieren
14 getekend door J. Hermes in 1825.
Dus geen vervaardiger in de zin van "recon-
naisseur/observateur", slechts een compilator
die op zijn buitenplaats te Benschop op profes
sionele wijze zijn hobby uitoefende. In 2006
trok Mohrmann Von Derfelden teveel in het
eigen clubje van marineofficieren/hydrografen
[over het niveau van de kaart repte hij met geen
woord, terwijl de tijdbal daar op
106°53'21"O.L. werd gesitueerd], met zijn
artikel in de DHC 2009-3 stoot hij hem van de
weeromstuit wel erg ver van zich af.
En ter toelichting op wat ik heb geschreven op
p. 204-205 in mijn proefschrift - waar ik een
aantal posities van Von Derfelden vergeleek
met die welke ik vond bij R Baron Melvill van
Carnbee [1816-1856], - hoe verging het deze
hooggewaardeerde tijdgenoot, marine-officier,
hydrograaf en Indiëganger? Hoe stond het met
de nauwkeurigheid van zijn kaarten vóór 1850?
Ter illustratie zijn artikel in de Moniteur des
Indes..}5, waarin hij een verscheidenheid geeft
aan lengtes van Batavia gebaseerd op astrono
mische waarnemingen en de daarop losgelaten
berekeningen in de periode 1769 -1847, "qui
peuvent servir a calculer la position géogra-
phique de cette capitale du gouvernement
néerlandais dans les Indes." Een paar regels
verder luidt het: "La longitude de la plus
grande partie des iles de eet Archipel a été
déterminée, a l'aide de chronomètres,
relativement a Batavia, ou reportée a ce même
point de départ, en sorte qu 'elle dépend
entièrement du plus ou du moins de justesse
assignee a la position de Batavia}6 [Het valt
dus in 1849 nog wat tegen met dat wereldwijde
triangulatienet, althans voor Ned. Oost-Indië.]
Dan volgen de [naar de tijdbal gecorrigeerde
en naar Greenwich omgerekende] lengte-
gegevens die hij vond bij Johan Mauritz Mohr,
1769, en in diens voetspoor bij Cook, 1770:
106°50'; bij Lalande, 1772: 106°48'23"; bij
Ferrer in Connaissance des Temps, 1817:
106°54'59"; bij P. Daussy in Connaissance des
Temps, 1824: 106°49'2"; bij Coulier in Tables
des positions géonomiques [gebaseerd op
Encke], 1828: 106°50'38"; in Horsburghs
Nautical Magazine, 1841 met betrekking tot
Ashmore, tijdens twee reizen in 1822: ge
middeld 106°51'59" en met betrekking tot
Raper, 1791 106°46'21"; bij Horsburgh in
de India Directory, 1836/1841: 106°513/i'; bij
F.A.A. Gregory1 k 1843: 106°50'1.25"; en bij"
J. Groll en H. Smit, 1847: 106°45'47".
Von Derfelden vermeldt in zijn Tables des
latitudes et longitudes als lengte van Batavia
106°53'50", waarvoor hij afging op de autori
teit van Jhr. C. van der Wijck18, die met de
kaart van Java de meest recente informatie
leverde kort vóór 1837.
Melvill nam in 1849 als lengte van Batavia
106°50', die hij, naar eigen zeggen, op alle
kaarten in de Moniteur... heeft aangehouden.
Daarmee schaarde hij zich achter Mohr; de
'commissie met de lange naam' had in 1839
voor de positie van de tijdbal 106°52' vast
gesteld.19
Het zijn dus niet alleen "Lehnstuhl-geographen"
die zich vóór 1850 moesten behelpen met
onvolmaakt materiaal.
13 idem kaartnr. 36.04.09 en wat gedetailleerder: kaartnr. 36.04.10
14 idem kaartnr. 36.04.12
15 Lees voor uitgebreider informatie' Discussion sur la longitude de Batavia et de quelques autres points principaux de l'tle de Java.
Moniteur des Indes... 1848-49, p. 27-39
111 cursivering in de beide citaten door mij, P.B.
17 Lengtebepaling van den tijdbal te Batavia, geplaatst op den Uitkijk, door middel der waargenomen eclipsen van den 1en en 2en
Satelliet van Jupiter in 1843. Tijdschrift voor Nederlands indië jrg.7 [1845] deel 1397
18 KAART van het EILAND JAVA uit de naauwkeurigste der aanhandene Opnamen onder toezigt van den Kolonel Directeur der
Genie in Neêrlands Indië Jonkheer C. van der Wijck. Te samen gesteld en geteekend door den Iste Luitenant en Adjudant der
Genie W.C. van Schierbrand, Ingeschreven door den llde Luitenant der Sapeurs J.C.L. Mangin. 1835. Zie voor Van Wijck: Nieuw
Nederlands Biografisch Woordenboek deel 11588-1589. Zie voor de verwikkelingen waarmee Von Derfelden rond deze kaart
te maken kreeg: Broeders. 2007, p. 154-155
19 Moniteur des Indes... 1848-49, p. 38
53
