Aan het werk met planchet en alidade: gedachten bij
een kinderprentje
Raymond Uppelschoten1
Bij mijn voortdurende speurtocht naar inspi
rerende afbeeldingen van het historische werk
van landmeters, ingenieurs en topografen vond
ik onlangs een interessant negentiende-eeuws
prentje. Het toonde de topografische werk
zaamheden van twee officieren van de genie.
De afbeelding van A. Braakensiek maakt deel
uit van een soort alfabetboekje voor kinderen,
dat via de site hetgeheugenvannederland.nl
online is te vinden. De letter I van het alfabet
wordt geïllustreerd door de Ingenieur, netjes
tussen de H van Harpspeelster en de J van
Jager. De prent wordt verklaard met het korte
versje: 'Een Ingenieur is wis een man, die 't
reeknen op zijn duimpje kan waartegen
uiteraard niets is in te brengen.
Afb. 1. 'Ingenieurs'in: J. Schenkmans, 'Weer
wat moois voor lieve kleinen (185-); litho van
A. Braakensiek
Ik werd geïntrigeerd door de afbeelding van
wege de alidade met telescoop. Ik herinnerde
mij een discussie met een Duitse collega-
historische landmeter', die mij verzekerde dat
Afb. 2. Het Leege Land karteert het plein van
de vestingstad Bourtange met de eigen alidade
met vizierlineaal (2007)
de alidade met telescoop niet gebruikt kan
worden voor uitbeelding van activiteiten vóór
1840. Ergo: het instrument werd niet breed
gebruikt vóór 1840, was zijn overtuiging. Nu
was het kinderboek en het prentje door een
archiefmedewerker gedateerd als 185-', wat
enigszins overeenkomt met de mening van
mijn Duitse evenknie. Maar dit was mij te vrij
blijvend. Ik wilde nauwkeuriger weten wanneer
zo'n situatie van officieren met alidade met
telescoop zich in Nederland kon hebben voor
gedaan; te meer omdat ik met mijn Leege Land
in 2007 het plein van de Groningse vesting
Bourtange in kaart had gebracht met mijn
eigen ongesigneerde alidade met telescoop (in
de collectie geïnventariseerde instrumenten van
de stichting te vinden onder nr. 2592), als
waren we aan het werk in 1815. Was die
activiteit met alidade met telescoop, geplaatst
in 1815, dus 'historisch juist'?
I n ^Vii ii" n i"
fi'/m. Iftf/miror ix win een man
flti 't rrthrtcn op y,i/n~ dtirntp/r lean.,.
1 Auteur is directeur van Het Leege Land en verzorgt onder andere workshops historische landmeetkunde en cartografie (zie
www. hetleegeland. nl
108
