Hoe Borneo rond 1840, middels chronometerreizen,
op de trigonometrische wereldkaart verscheen
In voorgaande artikelen is ter sprake gekomen
dat, om te komen tot de wereldwijde triangula
tie, marineschepen chronometerreizen maakten
tussen basispunten (zie DHC 2006-4 en
2008-1).
Voor de wereldwijde coördinatie van dit alles
waren begin 19de eeuw de publicaties van het
Franse Bureau des Longitudes toonaangevend.
Alle zeevarende naties namen deze meet- en
rekensystematiek, de sferische triangulatie,
over. In de 20ste eeuw, bij de introductie van
de luchtvaartcartografie, werden de al gekozen
basispunten als sterrenwachten, bergen, forten,
kerken en vuurtorens gehandhaafd en waar
nodig aangevuld met nieuw ingemeten punten.
In dit artikel is Borneo als praktisch voorbeeld
gekozen, omdat hieruit af te leiden is dat trian
gulatie een kwestie van samenwerking van
overheden op het hoogste niveau was. Onder
leiding van hydrografen en geodeten werden
Rijksgrenzen ingemeten en in traktaten vastge
legd. Hierbij werd een strook van drie mijl uit
de kust aangehouden als zijnde territoriaal zee
gebied. De drie zeemijl was gebaseerd op de
maximale schootsafstand van die tijd. Het zon
der toestemming uitvoeren van hydrografische
metingen in andermans territoriaal zeegebied
werd als een vijandelijke daad beschouwd.
Toegespitst op Borneo, geografisch behorende
tot de Indische Archipel, zal uiteengezet wor-
Jeroen Mohrmann
Tabel 1: Corps Royal des ingénieurs hydrografiques, de tien leidinggevende Franse hydrografen rond
1840
Naam hydrograaf */f Vakpublicaties
1 C.F. Beautemps-Beaupré 1766-1854 Le père de l'hydrographie moderne Wereldwijd heeft hij
honderden hydr. kaarten op zijn naam staan. Elbe, Eems,
Weseren Schelde 1812. Pilote Frangais 1822-1843.
2 P. Daussy# 1792-1860 Jaarlijkse, Tables des positions géographiques 17 vol met
o.a. Krayenhoff, de Grand Archipel d'Asie et d' Antilles.
3 A.P. Givry 1785-1867 Maasmonding, Ned kust en Zuiderzee 1811 Braziliaanse
en Mexicaanse kust met La Bayadère en Favori 1819-1820
4 C.L. Gressier 1791-1860 Carte hydrographique des parties conmies de la terre 1835
5 G.C. Le Bourguignon- 1798-1850 Braziliaanse kust 1830-1831. Carte hydrographique de
Duperré cöte dEspagne 1844
6 P. Bégat 1800-1882 Traité de geodesie a I'usage des marins 1839
Exposé des opérations géodésique 1839
7 F.A.E. Keiler 1803-1874 Cötes occidentales de France 1833-1837
Vele meteo publicaties 1840-1850
8 L.U. Dortet de Tessan 1804-1879 Description nautique des cötes de VAlgérie 1837.
Wereldreis a/b La Vénus 1836-1839
9 A.M.R. Chazallon 1802-1872 L'Annuaire des marées des cötes de France 1838-1860.
Maréographe a Toulon 1844
10 B.H. Darondeau 1805-1869 Wereldreis a/b La Bonite 1836-1837.
Livret des phares des mers du globe
1 Onder Borneo wordt hier het hele eiland verstaan zoals dit thans staatskundig ingedeeld is als Kalimantan (het Indonesische
deel), Oost-Maleisië (de voormalige Britse delen Serawak en Sabah) en Brunei.
142
