i
t
Wr,;<
ftM: S:
Alvorens de opbouw van de triangulatiesyste-
matiek in Zuidoost-Azië met een aantal con
crete voorbeelden toe te lichten, zal eerst een
overzicht gegeven worden van de Franse
hoofdrolspelers.3 Vervolgens zal blijken dat
hun publicaties naadloos pasten op wat Neder
landse hydrografen in de Oost (en in de West)
aan het meten- en rekenen waren.
De lengtegraadbepaling door middel van de
absolute tijd was een bouwsteen van de sferi
sche triangulatie5 (zie afb 2). De astronomen
van nationale sterrenwachten bewaakten de
absolute ofwel astronomische tijd en verifieer
den hiermee alle Rijks(zee)chronometers.6
Daarna ontstond rond 1850 de 'burgerlijke
tijdsbepaling'. Hieronder verstond men onder
ling afgesproken tijdzones die tot vandaag de
dag wereldwijd toegepast worden.
Een eerste vereiste van een basispunt langs de
kust was dat het vanaf schepen visueel goed
herkenbaar en dus verifieerbaar was. Histo
risch gezien waren hiervoor in de Oost vulka
nen, forten met hun vlaggenmast en signifi
cante punten bij ankerplaatsen favoriet (zie
afb. 3 en 4). Voor zeevarenden waren, bij de
nadering van land, vulkanen het eerste visuele
meetpunt. Kenmerkend voor P. Melvill van
Cambee's (tabel 3, regel 7) kaarten was de
inventarisatie van vulkanen, die, gerelateerd
aan hun geografische positie, in de onderrand
van zijn kaarten stonden. Melvill gaf naast het
silhouet de hoogte van iedere vulkaan ten
opzichte van zeeniveau, waarmee aan boord de
(horizontale) afstand tot die vulkaan berekend
kon worden. Zeevarenden definieerden twee
elkaar kruisende peilingen van basispunten als
een "ware plaats".
Kaarten waarop, in het triangulatienet
geplaatste, bergen/vulkanen stonden en die
daarbij informatie gaven over de visuele her
kenning van een vulkaan, waren, met name in
de Oost en in de West, essentieel voor zee-
1^5 Annóe *817;.'
POSITIONS géographiques t ttu Table des latitudes des prineipaitx Huur
de Ia Terre, el de leurs longitudes ou difference de méridiens paf rapport
a Ohsetvaioii'e de Paris.
N 0 M S
DltS LtlDX,
WOMS
ngs comm>
LATITUDE.
LOHG
«0 degrt».
TUDE
A.
Airbus
Idem
6
7^ a'-ïa* Pi.
6. «i.3ö. K.
o. 7. 4. N.
7. a. Ti.
>.57,10, N..
6.5o iq- P*.
17.08. Ti.
5.36. to. Pi.
a.57. Pi.
3-9I.9S. s.
7.53.5o. E,
So.ia.
4.36,45,O.
xn. 0. n.E-
roa. g.33.0
tot. n.i5,0.
13. JI.W.E
9,43.40.1-.
1.45. 3-4o. E.
o'So'ofi" A
o,3135 - A
o. a. 1. A
0-17,47,*
t.30. O.
6.48,35. 0
0.38.55, A
fl-4ra-'4- 0
Aberdeen
Abo
Artopan.
Addüwrg
Ad rt.1
Advttnlnrc (Bale de I*].
Ecoite.
Haute Europ.
yi!l emoe/te
Italië
If l« Dienten
Atrichooi.
ASdc...tTT
Aipues-Mcrtcs.
Aire,
liaigitfuc.
France
Idem
Htngm,
Snéde,
France.
Idem
o.5g-i5. N.
3.ife.Ao. Pi.
j.ia.aa. N-
0. H.
7.53.54. K.
6.55.30, Pi,
3.33.58. PI.
3.4t-Sa. R
3.31.48. Pi,
6. ..38. Ti.
a,au,3i. K-
i. 7-55. E-
1.43.40.O
8.35- 0.E
18, i>.3o.E-
11.56. 5.F.
1 .Sr. 7. É-
3 35.51.0.
3. 0.33. E.
3,3o.5fi.O.
O. i|-55S. A
0. A.3a. A
0. 6.55, A
0,34-30. A
i.ia. G.
0.47.44. *-
0. 7-a|dj
o.ift.al. A'
o. ia.36. A'
0.14. 4. A{
AÏS. (tie cl')
Idem
Ajaccio
Ahtt...
Ali«T..
Albcmni Ic-tSlclpoimeMA).
AlhiT.
Alhotan, (llc),
Akotaer
Oom.
Hitilic Europ.
Pérott.
fij*iTrnf Ücécrt.
France--
M. Mediterrane*.
Etpaane.
Hullundc
Ai .55. i. iV.
O, Pf.
Ï4- j*-
-X. 14-23. S-
4t.4J.S0- N.
Y 3. 0. N.
4t.55.46. N.
3Ü.5?. o, TS.
4d.3«.4q. H.
5a.38. a, H.
O. jj ,,iq. F..
28.33.45. E.
1.44.1a.E.
Si -ao,3o.O
Jii-tS- 0, E
p3.5n.l5.Q.
0.11.Aa.0.
5.ao,5S.O-
5.43.37,0-
a.a4.3o. E.
0.35.35. Aj
1.53,35-
0- ö.jj. A
5-35.31.' 0
ft-4>-13'
6. iS.aiO
0.31-34. 0
0.9», 54- O
0- tj.38- A
A ku
Al«.
Alpcr, au fanal
Algetic»»..
Almaiiuer.
Aloii,
Turtjüic si fint.
Titrrfttie jisiat...
lupagtte.
Idem
Terre-ferme
Oelgi'/ue
36.ii.a5. Pi.
3i,i3. 5. N-
Jü.iS 36. W.
36. 8. 0. N-
58.20.41N.
5.54.31). PI.
36.5i. a. N.
5a.56.18. N.
34TÏ0. 0.
0. A.54.O.
33.55. n.E.
37.35.3a. E-
a.iT. 5.E.
7.46.37- 0,
3,43.50,0.
t:4r.58. K.
a. lij.aft. Sr
0. 0.30. A
1. r5-io-
j.üo.-ja,
0, 3,ij. O 1
0.3i. 0
0.11.1a,
5-17- 1. O
o.m.95, 0
0. Ii.48. A
Altarek. |1la)
Altctmiile
Alteojyuird
Amavs-ro.
Ambaïne. (11e)..
Aui'uiin. (tic
Atuiruuif.. (llc tk l1
Auiftcidatu.*mm
S',-Dor»i"gue..
AUemagne.
Idem.
Ijrptnit Daitr/ifc.
Ttrranie sta int.
sinthipvl Indien
Grand Ocean.,
France,.y.
Grand Or eau..
It.-tl lande
17.38-11- N.
A-.45. 8. N,
Si.5i.ag. Pï.
Hq.55. N.
41.A6, 3. W.
3-4i.A.. s.
16. q.ju. S.
49.53.41K,
5a,m. 17, Pf.
j3-3«)- 0. U-
7,1.4. 0. F..
8.ai.38. K.
30.45. g.E.
3o. 4. fl. K-
13-5.47. 5. E
tlK.aï.aiE
a. 3. /[.O
r43.5t.47.E
3.33. 0- F.-
4-55.56. g
o 38.56. A
ft.33.34, A
1.33.66.
3. 0.iG, 0
8.33. a, 0
it. a5. 0
n. o„ S. a
y.35-37- O
0.10. t'f. dl
puur lol tiouvclks determination» (jni rievnrent eiilrer dan» cette Table, vo^es Ir» Mc-
rooi iet 91. Fenerque je Bureau de» Longitude» a cru devoir imerer parement dans
Cc volume. 1
Puur In coinimxlicc du plu» grand itombte de personne» qui font usage de ceüc Table,
on j iudique d'abord les latitude»puis Je» longitudes en degié» et ensoiic un [ems.
Ou tlctignc la latitude suptcurHonaLe par Ja Intro N et Ja latitude meridionale par la
It-lire S - la longitude oriëntale par la tctlre t, et la longitude occidentale pat lalcLtre O.
Lu stgn.es ajauttls dans la colcituiL- at a la suite des longitude» en ictusdiiligucut,
de» longitude» dednite» de* observations urnxtHHtiiquea
A des longitudes conduce d'opcrntion* nigouoiuctriqucs j
O des longitude» dciei utilities pat let horloge* murine»-
Afb. 2. Chronometerreizen te land en ter zee
waren de bouwstenen van de sferische triangu
latie. Hier een voorbeeld uit Connaissance des
Temps, 1817. De basispunten van Krayenhoff/
De Gelder, gepubliceerd in 1815, zijn hierin
geïncorporeerd. Met een symbool werden
basispunten, verkregen middels chronometer-
reizen, aangegeven.
Chronometerreizen4
3 A.J. Webb, The hydrographer, science and international relations: Captain Parry's contribution to the cruise of HMS Chanticleer
1828-29, in The Mariners Mirror 96 (feb. 2010) p. 62-71. Zelfs deze hedendaagse Britse schrijver wijst erop dat de Britse hydro
grafen begin 19de eeuw niet zonder de metingen van hun Franse vakgenoten konden.
4 Ph. Furtwangler en E. Wiechert, Encyklopadie der Mathematisch en Wissenschaften mit einsluss ihrer Anwendungen (1906-
1925). Band VI deel 1, Geodasie und Geophysik geeft in hoofdstuk 29 'Langebestimmung durch Zeitübertragungen'
Idem band VI deel 2, Astronomie: Die Genauigkeit der Meridianbeobachtungen p. 268-273
144
