Tabel 2: Belangrijke basispunten voor de triangulatie van Borneo
Ligging van het basispunt Vakpublicaties
1
Verdragshavens, genummerd 1 t/m 5 op
Brits-Chinees verdrag van Nanking 29 augustus 1842. Zie
de Chinese Oostkust.
DHC sept 2008 p.86-89 kaartje en tabel met havens 1 t/m 5.
6
Hainan eiland, hoofdstad en haven
D. Ross 1817. Cvbèle 1818. Thétis en de L'Espérance
Kioung-Tchéou (nu Haikou)
1825. J. Horsburgh 1826. Frans-Chinees traktaat 1844
7
Singapore, Britse Fort Canning
D. Ross 1819. Rijksgrens volgens Brits-Ned. traktaat 1824
8
Ned. fort Kroonprins, Riouw Archipel
Melvill 1837. Vos 1843. Schroder 1844
9
Krakatau, vulkaan 845 meter hoog
Meetbaken in Straat Soenda
10
Batavia, tijdbal opgericht 1839
Van de Velde 1839
11
Fort Pontianak, Westkust van Borneo
Ned. fort herbouwd 1820
12
Fort Sambas en de berg Pamangkat,
Ned. fort gebouwd in 1823. Laplace met La Favorite 1831.
West kust van Borneo
H.D.A. Smits 1846
13
Labuan, Brits eiland voor de Westkust
van Borneo, Point Pasley
D.M. Gordon, kust Serawak met HMS Royalist 1844-1848
14
Manilla, de Spaanse kathedraal en
A. Malaspina 1792 en 1798, La Pérouse, Admiraal
Point Sangley, marinebasis Cavite
F.E. Rosily-Mesros, D. Ross.
Toelichting op tabel 2:
Deze tabel met 14 genummerde, maritieme basispunten is slechts een selectie uit de honderden punten die
rond 1840 op en rondom Borneo geauthoriseerd waren (zie afb. 6). Hierbij zijn de diverse edities van James
Horsburgh, East India Directory de uitvoerigste compilatie van, voor de navigatie belangrijke, gegevens.8
Bovendien waren er, in verschillende talen, zeemansgidsen, zoals Guide pour la navigation le long des cötes
de Chine, traduit de I'anglais par Gustave Durand (1845) en Darondeau (tabel 1 regel 10) Instruction nauti-
que sur la mer de Chine (1851). Melvill (tabel 3 regel 8) publiceerde zijn basispunten onder de titel Geografi
sche ligging der voornaamste plaatsen in Nederlands-Indië. Deze punten werden overgenomen in de, van
overheidswege uitgegeven, Almanak en naamregister van Nederlands-Indië. Ned. Nederlands (regels 7, 8,
11 en 12).
Kolom 1 en 2: De Chinese Verdragshavens (regel 1, genummerd 1 t/m 5), Singapore (regel 7) en Manilla
(regel 14) zijn reeds beschreven in DHC (2008-3) p. 89-91.
Fort Kroonprins (regel 8) was een belangrijke chronometrische schakel tussen Batavia, de Tijdbal en Singa
pore, Fort Canning.
Op de eerste half-trigonometrische kaart van Melvill in 1837 was Fort Kroonprins nog niet chronometrisch
gekoppeld met de Britse overburen vandaar het woord "half-trigonometrisch".9
De tijdbal van Batavia (regel 10): voor het geografische referentiepunt van Nederlands-Indië waren de chro-
nometerreizen van Melvill, onder meer met Singapore, van fundamenteel belang. Bij de ijking van het Java-
driehoeksnet, in de periode 1858-1875, door de geodeet J.A.C. Oudemans (1827-1906) begon hij allereerst
Melvill's chronometerreis naar Singapore, met nauwkeuriger instrumenten en een inmiddels verfijnde reken-
methodiek, te herhalen. Zie Caert Thresoor (2006-3) p. 64-74 afb 5.
De Nederlandse forten Pontianak en Sambas (regel 11 en 12) lagen op Borneo's Westkust. Sambas lag het
dichtst bij de Brits-Nederlandse grens (zie afb. 7).
Manilla (regel 14) met de (toen) Spaanse marinebasis Cavite werd, evenals de verdragshavens, veelvuldig
door marineschepen met geijkte chronometers bezocht.
Kolom 3: Vakpublicaties, zoals: Monatliche Correspondenz, Correspondence Astronomique, Astronomische
Nachrichten, Connaissance des Temps, Mélanges Hvdrographiques, geredigeerd door de hydrograaf Daron
deau (tabel 1 regel 10), de Memoirs van de Royal Astronomical Society, Nautical Magazine van de Royal
Navy en de boeken plus atlas van geodeet Heinrich Berghaus (1797-1884), wezen er allemaal op dat sferische
triangulatie een wereldwijde aangelegenheid was10 (zie afb. 8).
Regels 6, 7 en 14: Ross was captain/hydrograaf van de Royal Navy, Singapore harbour and roads with the
adjacent channels (1827). Zie verder tabel 4 regel 1.
147
