Varia: tropische theodolieten
Deze belooning wordt geregeld door den prefect,
op voorstel van den ingenieur-veri ficateur, en het
rapport van den directeur."
"Aanwijzende tafel der lijnen en hoeken. RM art.
96. "Opdat het proces-verbaal der grensbepaling
geene onzekerheid omtrent de grensscheidingen
overlate, moet de landmeter, die met het per
ceelsgewijze plan belast is, wanneer dit plan
geëindigd is, een aanwijzend tableau opstellen
van de lengte der lijnen, derzelver strekking,
en de grensbepalende lijnen formeren. Dit aan
wijzend tableau wordt aan het proces-verbaal der
grensbepaling aangevoegd."
Het is dus geheel volgens de regels, dat C. de
Haan, de landmeter-delimitateur, de bepaling van
de grenzen uitvoerde ongeveer een jaar voor de
detailmeting door A. de Geus. De betaling was
geregeld bij RM art. 66. En het in afb. 6 van het
artikel afgebeelde Aanwijzend-Tableau is in 1817
pas toegevoegd door A. de Geus.
De conclusie van Henk Holsbrink, en velen met
hem, dat er dus al voordat de detailmeting plaats
vond lengtes en hoeken werden gemeten, is zoals
uit het bovenstaande blijkt, niet juist.
Toen bij de oprichting van het kadaster het
werk niet snel genoeg bleek te gaan, is men er
vanaf 1826 toe overgegaan om te proberen de
kadastrering te versnellen, waarbij o.a. de volg
orde van de werkzaamheden mocht wijzigen.
Hierdoor zijn er in bepaalde gemeentes pas
processen-verbaal van grensbepaling opgesteld
nadat de detailmeting had plaatsgevonden.4
Het gebruikte instrumentarium
Evenmin kan ik mij vinden in de opmerking dat,
omdat in het Aanwijzend-Tableau de hoeken wer
den aangeduid in graden en minuten, dit er op
zou wijzen dat er gebruik werd gemaakt van een
theodoliet. Er waren meer instrumenten waarmee
men hoeken kon meten! Ik citeer:
"Werktuigen voor de driehoeksmeting. RM art.
111. "De geheele cirkel is het voordeligst werk
tuig voor de driehoeksmeting van eenige uitge
strektheid. Bij gebrek van dit werktuig, gebruikt
men een graphometer of halven cirkel met lunet
ten of kijkertjes, die een geheele omtrek tot zijn'
rand heeft."
Voor de detailmeting (RM art. 112) werd voor de
hoekmeting alleen de graphometer of halve cirkel
genoemd. De theodoliet wordt niet genoemd.5
Ik hoop dat dit waardevolle aanvullingen zijn op
het artikel van Henk Holsbrink.
Jan Stehouwer
Gebruikte (oude) afkortingen:
RAGE Rijks Archief in Gelderland te Arnhem
RAU Rijks Archief in Utrecht te Utrecht-Stad
ARA Algemeen Rijks Archief
Archief DB Archief Directe Belastingen (en Kadas
ter?)
Op wikimedia. commons staat uit de collectie
van het Tropenmuseum bijgaande foto uit
1929/1930: 'Europeaan doet in het veld een
waarneming met een theodoliet tijdens de Snel-
lius-expeditie TMnr 60047885'. De webstek
collectie.tropenmuseum.nl bevat deze foto van
de expeditie in de oostelijke wateren van
Nederlands-Indië natuurlijk ook, maar tevens
nr 60047880: 'Twee Europeanen in een veld
met opgestapelde kokosnoten, waar ze een
waarneming doen met een theodoliet tijdens de
Snellius-expedi-
tie. 'Met(bijvoor
beeld) de zoek
termen land- en
afstandsmeter is
nog veel meer op
deze webstek te
vinden.
Aanbevolen!
Adri den Boer
Afb. 1. Tropisch theodoliet-
gebruik tijdens Snellius-
expeditie rond 1930
4 Dirk Wesselink, Enkele bijzonderheden over de start van het kadaster in Gelderland, in: Geo-lnfo 2004-10, p. 410-413
5 Jan Stehouwer, De werkzaamheden van de landmeter en zijn werktuigen bij de kadastrale opmeting van ons land, in: Caert-
Thresoor 1994-3, p. 69-75
163
