begin 1838 het Koninklijk Besluit dat de uit
gave van de kaart uit de Koloniale kas zou
worden betaald.
Een van de taken die Von Derfelden zich bij
het tekenen stelde, was de vorm en de ligging
van de eilanden zo nauwkeurig mogelijk weer
te geven. Daarvoor maakte hij gebruik van tal
rijke opnemingsverslagen en honderden detail
kaarten, voornamelijk van Nederlandse, Franse
en Engelse expedities die (delen van de) kusten
zo nauwkeurig mogelijk hadden opgenomen.
Anders gezegd: hij gebruikte het beste hydro
grafische materiaal dat tussen 1827 en 1837
voorhanden was. Voor de bepaling van de
lengte op zee werden aan boord van waarne
mingsschepen chronometers gebruikt met de
Meridiaan van Batavia als point de depart. In
journaals uit die jaren komt men verschillende
keren de notitie tegen dat de chronometer stuk
was of dat die niet bij tijd bleef. Het werkte
allemaal nog niet zo perfect.
Op zesentwintig bijkaarten, in de open ruimte
die anders toch maar door zee werd ingeno
men, gaf Von Derfelden de meest recente en
meest verantwoorde informatie weer. Op twin
tig van die kaarten kan men langs de kust of in
de riviermond dieptelodingen aantreffen; der
tien van deze kaarten zijn reducties van origi
nele kaarten waarop de naam van de auteur
vermeld staat. Dit niet alleen om het vanzelf
sprekende feit dat deze de kaart vervaardigd
heeft, maar ook uit eerbetoon aan de maker, en
niet minder om aan het buitenland te laten zien
waarmee de Nederlandse Marine in de Oost
bezig was, en om tegelijk de Nederlandse rech
ten in de Archipel te onderstrepen. Daarom
was het ook dat Von Derfelden op de hoofd
kaart de reizen van Modera [1828], Kolff
[1828] en Gouverneur-Generaal Van der Capel-
len [1824] heeft ingetekend.5
Voor alle duidelijkheid: eventueel op zijn bron
materiaal voorkomende dieptelodingen heeft
hij niet op de hoofdkaart overgenomen. Noch
uit de hoofdkaart noch uit de bijkaarten mag
men afleiden dat Von Derfelden de intentie
heeft gehad een navigatiekaart te vervaardigen
voor de scheepvaart tussen de verschillende
eilanden van de archipel, ook al zou de schijn
gewekt kunnen worden door de bijkaarten.
Wat is nu het standpunt van Mohrmann ten
opzichte van deze kaart? Kort gezegd kwam
het tot voor kort hierop neer: de kaart van Von
Derfelden is een waardeloze kaart.6 Dit stand
punt heeft hij kennelijk bijgesteld in zijn laat
ste publicatie: hier beperkt hij zich tot de uit
spraak dat de kaart onbruikbaar is om te navi
geren. Dat meen ik althans te mogen afleiden
uit de alinea die aan het einde van pagina 152
begint. Onder het empathisch aandoende
kopje: "Cartografische tragedie voor Von Der
felden" opent de alinea met: "De Von Derfel
den- (Borneo)kaarten werden door de Lengte
graadcommissie, met de wiskundige J.F.L.
Schroder als voorzitter, afgekeurd voor gebruik
ten behoe\'e van de navigatie,"7 Tegen de
afkeuring van de 'Algemeene Kaart...' voor een
dergelijk doel zal niemand iets inbrengen.8
Maar de formulering van de zin roept wel een
paar vragen op:
1Mohrmann heeft het over: "Von Derfelden-
(Borneo)kaarten". Wat bedoelt hij daarmee?
Bedoelt hij het kaartbeeld van Borneo zoals dat
voorkomt op de gecombineerde kaartbladen 2
en 3, of heeft hij ook de bijkaartjes op blad 7
van de 'Algemeene Kaart...' op het oog, waarop
delen van Borneo worden afgebeeld? Of
5 Derfelden van Hinderstein, G.F. von. 1841Mémoire analytique, pourservir d'explication a la carte générale des possessions
néerlandaises dans Ie grand archipel indien par Ie baron - publié par les soins de G.A. Tindal. La Haye; Amsterdam: Gebr. van
Cleef, VII-VIII
6 In een niet gepubliceerde brief aan de redactie van Caert-Thresoor in juni 2009 schreef Mohrmann: "Von Derfelden kan ik
slechts kwalificeren als een analist van overheidsgegevens die in een luie stoel gezeten, verzamelde, copieerde en becommenta
rieerde. Nimmer heeft hij zelfs ook maar één, door hem astronomisch bepaald punt in een driehoeksnet berekend, laten verifieë-
ren en gepubliceerd." Vraag: Hoe kwamen de samenstellers van de tabellen in b.v. de edities van Connaissance des Temps
aan hun gegevens? Er werd toch ook gebruik gemaakt van verantwoorde positiebepalingen door anderen?
7 Wanneer Schroder Von Derfeldens kaart heeft afgekeurd voor de navigatie dan wil dit nog niet zeggen dat hij geen enkele
waardering had voor de kaart. Zijn afkeuring kan worden uitgelegd als een duidelijke en gezaghebbende uitspraak voor de
(Indische) Marine en de Koopvaardij in de Oost.
8 Zie ook de herhaling van Mohrmanns bewering in enigszins andere bewoordingen in conclusie 7 aan het einde van het arti
kel.
14
