wachten als meet- en rekencentra, ineens de
nauwkeurigheid van de met elkaar samenhan
gende sterren-, hydrografische- en geodetische
kaarten spectaculair verbeterd worden.5 Even
eens in deze periode verscheen, door Frans-
Britse samenwerking, de eerste grote stercata
logus van het zuidelijk halfrond, berekend door
de La Caille (tabel 1 no 10) en door zijn Britse
vakgenoten uitgegeven als: A catalogue of
9766 stars in the Southern hemisphere, for the
beginning of the year 1750 (London 1747).
Verduidelijkt zal worden hoe door internatio
nale samenwerking van 18de eeuwse astrono
men en wiskundigen het mogelijk werd tot fun
damentele afspraken over de wereldwijde trian
gulatie te komen.
Deze survey's zijn uitgevoerd onder leiding van
Franse astronomen. Ze staan in chronologische
volgorde van uitvoering, zie kolom 3.
Rond 1730 waren de Franse astronomen en
wiskundigen meesters op hun vakgebied.6
De Italianen sloten zich hierbij aan, waarbij
met name de van huis uit Italiaanse Cassini-
familie generaties lang Franse astronomen
leverde.7 Aansluitend op deze tabel kan men
de wereldwijd door astronomen goed gecoördi
neerde 'Venus voorbij de zon'-observaties op 6
juni 1761 en op 3 juni 1769 zien als het bere
kenen van een steeds nauwkeuriger geoïde en
het daarmee bereiken van nooit eerder
gehaalde kaartnauwkeurigheden.
Kolom 2: Voor het snel terugvinden zijn deze
astronomen/wiskundigen voorzien van een
nummer.
1Jean Picard 1620-1682), astronoom die in
1671, via Amsterdam, onderzoek deed naar
de geografische positie van de Deense ster
renwacht nabij Kopenhagen, gelegen in de
Sont op het eiland (H)Ven. Dit observato
rium was gesticht door Tycho Brahe 1546-
Tabel 1: Enkele lokale geodetische survey's in de aanloop naar de wereldwijde triangulatie
Denemarken
1. Jean Picard, ruïne van de sterrenwacht Uraniborg
1671
Parijs-Duinkerken
2. Cassini II geografische positie L' Observatoire Royale.
Basis voor de eerste trigonometrische Frankrijk-kaart
1733-1734
Peru-Chili
3. P. Bouguer, 4. L. Godin en 5. C. La Condamine
1735-1745
Lapland
6. P. de Maupertuis, 7. P. Le Monnier en 8. C. Camus
1736-1737
Parijs
9. Cassini III, Franse nulmeridiaan l'Observatoire Royale
1739
Zuid-Afrika
10. N.L. de La Caille, zeereis op het Zuidelijke halfrond
1750-1754
Rome-Rimini
11R.G. Boscovich en 5. C. La Condamine
1750
Duitsland
9. Cassini III koppelen van Europese sterrenwachten
1761-1763
Toelichting op tabel 1:
A fb. 4. Het onder meer door Picard (tabel 1 no
1) al gebruikte draagbare astronomische hoek-
meetinstrument, de kwadrant. Op de kwadrant
bevond zich een telescoop met een oculairmi
crometer. Dit instrument werd alom bij chrono-
meterreizen gebruikt tot de introductie van de
draagbare astronomische cirkel (zie DHC
2007-2, p.73-79).
5 Charles H. Cotter, The astronomical and mathematical foundations of geography, (1966).
Alan Cook, Edmond Hal ley, charting the heavens and the seas. (Oxford, 1998). Let op de volgorde; eerst werd de hemel in
kaart gebracht en vervolgens, met dezelfde wiskunde, de aarde. In hoofdstuk 10 van dit boek is het fenomeen "zeeplaatsen"
(zie tabel 2 vetgedrukt in kolom 5 regel 1 en 17), vanuit een Britse invalshoek, uitgewerkt.
6 John Greenberg, Geodesie in Paris in the 1730's and the Paduan connection in: Historical Studies in the Physical Sciences 13
(1982) p. 239-260
42
