(zie afb. 7), Italië, Duitsland, de Nederlan
den, Oostenrijk, Peru, Zuid-Afrika, Mexico
en Lapland, en wiskundig gekoppeld (zie
tabel 1Het door astronomen/wiskundigen
combineren van deze metingen gaf direct
een nauwkeuriger invulling van de vorm en
afmetingen der aardbol, de geoïde. De
hierop volgende, trigonometrische koppe
ling van sterrenwachten zoals die te Parijs,
Londen, Peking en Madras was de feitelijke
start van de wereldwijde triangulatie.
3. Het geven van gestructureerd onderwijs,
waaronder ruimtelijk denken en rekenen,
voor aankomend ingenieurs: Na de oprich
ting van 1' Ecole des Ponts-et-Chaussées
(1747), 1' Ecole du Genie Militaire te Mézi-
ères (1748) en L' Academie Royale de
marine te Brest (1752) kwam 1' Ecole
Royale Militaire te Parijs met een eigen
sterrenwacht, 1' Ecole des Mines, 1' Ecole
d'Artillerie te Chalons-sur-Marne, 1' Ecole
de navigation et de canonnage maritime
(1794), 1' Ecole des Ingenieurs de la Marine
(1797) en 1' Ecole Polytechnique te Parijs
(1798).
4. Centralisatie van alle gegevens bij de natio
nale sterrenwacht: Vanaf 1795 werden cen
traal alle astronomische, geo- en hydrogra
fische meetgegevens door het Bureau des
Longitudes bij de sterrenwacht te Parijs
gecoördineerd, geverifieerd en vervolgens
gepubliceerd (afb. 3). Na 1820 gebeurde
hetzelfde bij de Britten door de Royal
Astronomical Society met als meet- en
rekencentrum de sterrenwacht van Green
wich.
5. Het meten met geverifieerde instrumenten:
in alle grote landen werd de nationale ster
renwacht belast met het ijken van 's Lands
(zee (chronometers en hoekmeetinstrumen-
ten.
De Franse grootschalige aanpak, waarbij de
publicaties van hun astronomen/wiskundigen
en geodeten/hydrografen, verenigd in de L'
Academie Royale des Sciences en vanaf 1795
in het Bureau des Longitudes (zie afb. 3),
vormde de basis die door de hele wetenschap
pelijke wereld overgenomen werd als de stan
daard voor de 19de eeuwse cartografie. De
veldmetingen hiervoor stonden onder supervi
sie van geodeten en hydrografen, zij hadden
immers alle vijf hierboven genoemde voor
waarden in hun pakket!
Alleen overheidsorganisaties konden het zich
financieel permitteren Land- en Zee-officieren
een lange, dus dure opleiding te geven, hen te
voorzien van geijkte instrumenten en in huis op
continue basis meetgegevens te verwerken om
hiermee nieuwe zeemansgidsen en -kaarten te
redigeren respectievelijk te construeren. De
Franse overheid had hiervoor in 1720 het
Dépöt des cartes et plans de la Marine opge
richt. Hiermee kon de Franse Marine haar
schepen steeds van de nieuwste bijgewerkte en
geverifieerde kaarten en Zeemansgidsen voor
zien.
Samengevat kan men zeggen dat de sferische
triangulatie de wiskundige oplossing voor het
19de eeuwse cartografische nauwkeurigheids
probleem was (zie DHC 2010-2, p. 86, punt 5).
Naast Van Swinden waren er tal van andere
Nederlanders die over sferische triangulatie
publiceerden
In de Nederlanden bestond een eeuwenlange
traditie van ruimtelijk denken en rekenen. De
sterrenwacht van Leiden startte in 1636, die
van Utrecht in 1642, beide ver voor de bouw
van het Observatorium Nationale a Paris in
1667, gevolgd door die van Peking in 1668 en
van Greenwich in 1675. Hiervóór waren de Ita
liaanse astronomen al actief in Rome, Padua en
Bologna.
DES S C l
perpendiculaire EK—my/ i-
dü la dévcloppee EG=I
E N C E S. 99
- xx -j- mmxx1c rayon
-xx-f-mmxx f
Afb. 6. De Maupertuis (tabel 1 no 6), met zijn
Figure de ia terre, de geoi'de die, gekoppeld
aan de sterrenhemel, de wiskundige basis voor
de wereldwijde triangulatie zou worden.
45
