nizl_3__
In tabel 2 wordt een representatief doch niet
uitputtend overzicht, toegespitst op het Lengte
graadprobleem, van de Nederlandse hoofdrol
spelers gegeven.
In de omvangrijkste bibliografie over de 18de
eeuwse astronomen, van J.J. de La Lande, wer
den onder meer de publicaties van de Neder
landse astronomen/wiskundigen chronologisch
gerangschikt.12 In een latere, eveneens uitvoe
rige bibliografie van Houzeau werden astrono
men/wiskundigen in onderwerpen gegroe
peerd. Het hier ter zake doende onderwerp is
vooral: "Astronomie sphérique" (hoofdstuk 3),
onderverdeeld in onder meer "Longitudes" §82
en "Astronomie nautique" §83.13 Te lezen is
dat in tabel 2 genoemde Nederlandse weten
schappers weliswaar geen revolutionaire ont
dekkingen deden, maar uitstekend in staat
waren de toegepaste wiskunde en astronomie
in Nederlandstalige studieboeken te verwoor
den.14
Voor de situatie in de eerste helft van de 19de
eeuw kan een al eerder gepubliceerde tabel,
(DHC 2010-2, p. 60-61) hieronder geplakt
worden.
Kolom 1: Deze nummering is in chronologie
van het geboortejaar van de betrokkene.
Kolom 2: Vet gedrukt zijn de samenstellers
van studieboeken die verplicht gesteld werden
voor aankomend officieren (ingenieurs en
hydrografen) en waaruit geëxamineerd werd.
Deze boeken vormden tevens de basis voor de
Japanse triangulatie onder leiding van hun
astronomen Shigetoki Takahashi (1732-1799)
enTadataka Ino (1745-1818), zie DHC 2008-3.
Lid van de Lengtegraadcommissie (zie
DHC 2003-3 p. 81-82)
Regel 6: Zumbach de Koesfeit, Horologium
autobarum zo ter zee, tot vinding van de
lengte, als ter land (1752). Over deze opmer
kelijke Nederlandse oplossing voor het
Lengtegraadprobleem, aangeboden aan de
Admiraliteit van Amsterdam, is eerder gepu
bliceerd (afb. 8).15
Regel 8: Lulofs was verbonden aan de Uni
versiteit van Leiden en Inspecteur Generaal
van de rivieren in Holland.
Regel 9: Cornelis Douwes' tafels werden
voortgezet door zijn zoon Bernardus Johan
nes Douwes (1747-1780), die na de dood van
^ktiinïp,
f J>K 1'RAN CU ,V-**-M-
A L'TlFAl i' 1 (\i\lJtHUl' n'fe
•jft 1 !o Ynlv ilea ïtflfnVVS ff TJ
^Aïwv jiwib^Vc, I 9
Afb. 7. Cartouche van de trigonometrische
kaart van Frankrijk 1747, de start van de wis
kundige aanpak voor de constructie van
wereldwijde, op elkaar passende geodetische-
en hydrografische kaarten. Deze "nieuwe
kaart is herkenbaar aan de orthografische pro
jectie van de geoïde met de sterrenwacht van
Parijs als nulmeridiaan. Bron: Connaissance
des Temps (1747)
Toelichting op tabel 2:
12 Jéröme de Lalande, Bibliographie astronomique avec I' histoire de I' astronomie depuis 1781-1802. (1803). De huidige Franse
schrijfwijze is J.J. de La Lande (zie noot 18).
13 J.C. Houzeau, Vade-fAecum de I' Astronomie, (1882), gevolgd door zijn omvangrijke Bibliographe générale de I' astronomie,
(1882-1887).
14 D. Bierens de Haan, Bibliographie Néerlandaise, (1883). Hierin staan alle bekend geworden Nederlandse astronomen en wis
kundigen met hun publicaties.
15 Hans Hooijmaijers, A claim for finding the longitude at sea by Zumbach de Koesfelt, in: Antiquarian Horology (september 2007)
p. 347-364
46
