Reacties
Wie de waterpassende heren in Vledderveen
zijn op DHC 2011-1, p. 17 weet ik niet. Ver
moedelijk staan 'de hoeden' wel bij een
waterpasinstrument Holsboer No. 1; B. Hols
boer verkocht ook baken als bij 'de petten'.
Zie de afbeelding in Geo-Info 2010-11/12, p.
12 (hierbij afb. 1).
Het artikel van Broeders in DHC 2011-1 doet
mij het volgende opmerken. Nederlandse
hydrografen en geodeten maten en rekenden,
overeenkomstig hun buitenlandse vakgenoten,
op basis van de door astronomen vastgelegde
geoïde en sterposities. Dit laatste is door mij
inmiddels in ruim 100 conclusies aangetoond.
Als starter voor het begrip hiervoor kan ik het
18de eeuwse studieboek van A.B. Strabbe (zie
mijn artikel tabel 2 regel 14) Astronomia of
sterrekunde aanbevelen (afb. 2). In dit boek
worden grondslagen voor tijd- en hoekmeting,
gebruik van sterrencatalogi en de nauwkeurig
heid van diverse instrumenten en rekemnetho-
dieken uitvoerig besproken. Astronomie, navi
gatie en wiskundig rekenwerk vormen een
geheel dat met de Zeemansgidsen aansluit op
en gevisualiseerd wordt met geodetische en
hydrografische kaarten. Door sommige schrij
vers worden deze laatst genoemde kaarten
ook wel "militaire kaarten" genoemd. J.F.L.
Schroder werd evenals zijn beroemde voor
ganger J.H. van Swinden en zijn opvolger, de
Leidse astronoom F. Kaiser door de Marine
betaald om, binnen de overheid, de kwaliteit
van het astronomische- en wiskundige reken
werk, te bewaken. Tevens zorgde de Lengte
graadcommissie in de periode 1787-1850 en
na 1850 F. Kaiser ervoor dat Nederlandse
hydrografen en geodeten met hun studieboe
ken in de pas bleven lopen met de internatio
nale afspraken over het construeren van trigo
nometrische kaarten. Bij een hydrografische
kaart hoort een Zeemansgids waarin de pri
maire triangulatiepunten staan met vermel
ding van de geografische posities van alle
belangrijke peilpunten, zoals forten, (vuur)
torens, riviermondingen, baaien, bergen en
navigatiebakens. Tevens staat hierin welke
eigen, Franse, Britse en Spaanse kaarten voor
het betreffende zeegebied door overheden van
kracht zijn verklaard. De Marine verstrekte,
de met de meest recente Bericht aan Zeeva
renden (BAZ) bijgewerkte kaarten en zee
vaartkundige publicaties aan al haar zee
gaande schepen. Als Broeders eerst eens de
Zeemansgidsen van bijvoorbeeld de hydro-
graaf Melvill van Cambee beziet zal hij moe
ten concluderen dat zijn proefschrift niets met
de professionele plaatsbepaling te land en ter
zee van doen heeft. Von Derfelden heeft nooit
kaarten geconstrueerd op basis van geverifi
eerde astronomische/wiskundige berekenin
gen. Zijn kaarten waren dus bij uitgifte al
onbruikbaar voor zowel de navigatie als voor
ingenieurs bij het bouwen van forten, vuurto
rens, havens, waterwerken, wegen, spoorlijnen
enz.
Afb. 1. 'Waterpasinstrument No 1 met kompas'.
Foto in catalogus van B. Holsboer uit Arnhem
(coll. FLolsboer)
Leen Aardoom
Jeroen Mohrmann
Afb. 2. Astronomia-
exemplaar van 1775
uit de bibliotheek van
het National Astrono
mical Observatory of
Japan (www.library.
nao.ac.jp)
63
