Varia: Eisinga en Fullenius, bestrijders van bijgeloof
librorum:
r
Recent verscheen in Leeuwarden een
genealogie Fullenius en werd in Rotterdam een
nieuwe opera 'Eise' opgevoerd.
Fullenius
In nummer 2009-3 van dit tijdschrift werd al
aandacht geschonken aan de scriptie van Arjen
Dijkstra over de polemiek tussen de Harlinger
grootschipper Lieuwe Willemsz Graaf en de
Franeker professor Bernhardus Fullenius. De
eerste kocht destijds een schip, om, zoals veel
Friese schippers, op de Oostzee te gaan varen,
waar hij in Hamburg de Duitse hoogleraar en
oriëntalist Mattheus Wasmuth (1625-1688)
ontmoette. Deze had, werkzaam als hoogleraar
in Rostock en Kiel, een nieuwe manier van
tijdrekening uitgevonden door Hebreeuwse
letters uit de grondtekst van de Bijbel te
bestuderen, waardoor de ware betekenis van
teksten was te ontdekken. Bovendien vond hij
daardoor een nieuwe manier van tijdrekening
uit door op grond van bijbelse teksten tabellen
op te stellen, waaruit de lengte op zee kon
worden bepaald. Tot aan diens overlijden in
1688 hield Lieuwe Wilemsz contact met deze
Wasmuth en vervolmaakte zijn methode van
lengtevinding. Maar het was echter wel een
bijgeloof over een wijze van lengtevinding dat
volop bestreden werd door deze professor
Fullenius, bijgestaan door de beroemde
echtgenoot van zijn zuster ds. Balthazer Bekker,
bekend geworden door zijn boek "De betoverde
wereld" waarin hij het bijgeloof van die dagen
bestreed.1 Het leidde tot een jarenlange
polemiek die beschreven wordt in genoemd
werk van Dijkstra. In het "Genealogysk
Jierboek 2010" (het Fries genealogisch jaarboek
2010) is een genealogie van de familie
Fullenius, afkomstig uit het Duitse Fullen,
opgenomen. Uitgebreid werd in deze bijdrage
van 100 bladzijden aandacht besteed aan vader
en zoon Bernhard Fullenius, sr en jr dus, beiden
in de 17e eeuw professoren in de sterrenkunde,
wiskunde en vestingbouw. In het artikel werden
genoemde onderwijsactiviteiten uitgebreid
beschreven en evenzo hun werk als opleiders
'S> Mc,
Afb. 1. Titelpagina
■■'i van de verkoop-
f catalogus van de
bibliotheek van
Fullenius uit 1709
(Tresoar-kopie)
van landmeters en stuurlieden aan de Franeker
Hogeschool. Bovendien werd in het artikel
verwezen naar de catalogus van de bibliotheek
van Fullenius van 1709, waarin bij de ruim 800
titels ook vele landmeetkundige en wiskundige
boeken werden vermeld. Een kopie van het in
Duitsland bewaarde origineel van de catalogus
is in Tresoar in Leeuwarden aanwezig (afb. 1).
Evenzo werd in de bijdrage verwezen naar
lijsten van het instrumentarium van Fullenius sr
en jr, die ook in Tresoar worden bewaard. Al
met al meer dan voldoende stof om over beide
professoren Fullenius voor een later nummer
van dit blad een bijdrage te schrijven, alsmede
over hun instrumentarium en het
landmeetkundige bestanddeel van de
bibliotheek van Fullenius jr.
Eisinga
Het bijgeloof was eind 18e eeuw evenwel nog
lang niet uitgeroeid. Op 9 april 1774 verscheen
een advertentie in de Leeuwarder Courant naar
aanleiding van een gerucht afkomstig van de
Bozumer predikant ds. Eelco Alta dat op 8 mei
1774, als gevolg van een conjunctie van vier
planeten en de maan deze planeten dreigden te
botsen, waardoor op korte termijn de aarde uit
zijn baan zou worden geslingerd. Eise Eisinga
folIOTHECA EÜLLEN1ANA
CATALOGUS
INSIGN1UM AC RARIS-
5IMÜK.ÜM
flN QUACVNQVE FACVL7ATEt
CtHQVA* rfAT# ITT SGltHTIA\
fRAtClFUJi HA;
'Tti£kATlCJi>
bTETtV$TRÜM«.iiïOElWM1TAM-MATHP.«
l uifirnsuM fttJAK MÜSlCALtUM,
U ET AC ty RAïQjyj i
{LV&
MAGÏÏO LAËORE ET J.UtMClÖ
COLLE«lT IN'. SUj(j#^v(U5UjSl
1
B HARDUsjBuLL
Let OOB VlVERtf AR.TU MArèöK»
sRullenii^
jfetobj» ac&nttrrtf &BtH BnaHUrt.'if e A
UATVTINA ADQlIhl-itX,
ci"5 ic caz.
ft-am nfarvj
IZOV'AtBl^K, DiaiibuuilUr Jpwd ClIRUTf*
3S0AR
1 Nu on-line op: diglit.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bekker1691
93
