96 pagina's met 45 kleurenfoto's geïllustreerd,
formaat 17,2 x 21cm. ISBN 978-3-422-07049-3.
€19.71 incl. verzendkosten.
Eind 2010 was er opnieuw een kleine tijdelijke
tentoonstelling van 51 voorwerpen in een na
bijgelegen museum ingericht. De vrij vertaalde
titel van de tentoonstelling en dit bijbehorende
boek luidde: 'Precies meten plaatsbepaling
van het Vorstendom. De tekenkamer van
Keurvorst August een centrum van geodesie en
cartografie.' Deze tentoonstelling was mede
toegespitst op het meten en in kaart brengen
van het Saksische gebied waarover Keurvorst
August de scepter zwaaide, daarom werden
behalve instrumenten ook kaarten en metings
stukken getoond. Een groot deel van de instru
menten was afkomstig van de Mathematisch-
Physikalischer Salon. Voor de originele
kaarten, schetsen en metingsstukken werd een
beroep gedaan op verschillende bibliotheken
en archieven.
De landmeetkundige inhoud
Het eerste boekje van 1993 staat geheel in het
teken van de instrumenten, zoals globes (afb. 1
2), tijdmeters, spiegeltelescopen, microscopen,
thermometers en brandlenzen. Op landmeet
kundig gebied treffen we een stappenteller aan
uit 1741, een kompas uit 1561een theodoliet
met twee vizieren van 1700, een grafometer
van Langlois Parijs 1750, een opleg-boussole
voor op de meettafel, een beschadigd geo
metrisch kwadraat, een repetitiecirkel van
Lenoir 1790 naar Borda, een hellingmeter van
Troughton op statief ook geschikt voor astro-
metingen, een hoekmeetinstrument voor in de
mijnen (afb. 4), een hodometer (afb. 3) en vijf
hellingmeters voor het geschut van de artil
lerie. Tekenmaterialen en rekenmachines
worden op acht plaatsen besproken en ook aan
de lengte van de el en voet wordt aandacht ge
schonken. Bij een artillerieinstrument van ca.
1500 vestigt de conservator en mede-auteur
Dipl.-lng. Dolz de aandacht op de aanwezig
heid van een micrometertrommel als fijnstel-
schroef. Eveneens opmerkelijk is een rand-
verdeling van 12000 eenheden in de cirkel, dus
1000 in het uur, bij de voorloper van een kom-
pasricht-toestel uit 1635. In het tweede boekje
van 2007 wordt de opvatting over kunst en
wetenschap rond 1600 verduidelijkt. Daarna
Afb. 4. Voorloper mijn-theodoliet ca. 1590
komt het ontstaan van de collectie in 1560 aan
bod. In hoofdstuk 2 worden onder het kopje
"De autoriteit van het landmeten" zes speciaal
uitgekozen landmeetkundige instrumenten
behandeld omdat ze passen binnen het stra
mien van mens en mystiek achter het instru
ment, dat de conservator Dr. Korey heeft ge
kozen voor deze tentoonstelling. De instru
menten zijn een landmeterskwadraat van 1569,
een hodometer met gekoppelde karteertafel
van 1584 (afb. 3), een theodoliet voor mijn-
metingen van 1590 (afb. 4), een luxe kompas
van 1561 en twee kanonniers-kwadranten van
1572 resp. 1635.
Het landmeterskwadraat (quadratum
geometrie um) werd in 1945 flink beschadigd.
In reliëf is als versiering een afstandsmeting
afgebeeld, waarbij het instrument wordt
gebruikt. De werking van het instrument en de
grafische rekentabellen worden uitvoerig
verhelderd met behulp van voorbeelden en zes
illustraties. Het apparaat werd in Augsburg
gemaakt door Schissler. De schrijver meldt, dat
Augsburg en Neurenberg bekend stonden als
centra van metaalbewerking, terwijl dit in
Saksen tot midden 16e eeuw nog onbekend
terrein was. Hierin kwam verandering door
Keurvorst August, die Christoph Trechsler
aantrok, welke de hodometer met karteertafel
vervaardigde. De hodometer werd door een
ketting met een schakeltand aan het wagenwiel
verbonden. Hierdoor werd een teller met drie
wijzers tijdens het rijden aangedreven.
De wijzers gaven resp. de roeden, de honderd-
71
