aan de hand van gedrukte boeken onderwezen werden. Na de oprichting van de Societatis Jésu (S.J.) in 1534 verzorgden de Jezuïeten al snel wereldwijd het onderwijs in de bètavakken en schreven hierover toonaangevende studieboeken in het Latijn en andere Europese talen. De Jezuïeten bouwden sterrenwachten, die de meet- en rekencentra vormden voor hun vele astronomische, wiskundige en hydrografische publicaties. Onder meer waren zij de leidinggevende astronomen van de sterrenwacht te Peking (nu Beijing).3 De professionele, "streng wiskundige" aanpak ofwel de "predictive astronomy", de astrofysica nam hiermee een aanvang. Alle toonaangevende universiteiten hadden een eigen sterrenwacht en onderwezen de vakken astronomie en wiskunde. Daar de kennis van astronomie en wiskunde bij de klassieke Grieken en Chinezen al gekoppeld was aan de vakken hydrografie en geodesie konden in de 17de eeuw, aangevuld met de wereldwijd nieuw-verworven kennis, kaarten geconstrueerd worden met een voor die tijd ongekende nauwkeurigheid.4 In DHC 2011-2 is over 18de-eeuwse hydrografie gepubliceerd. In aansluiting hierop zal beschreven worden hoe al in de Gouden Eeuw het vak hydrografie, gebaseerd op ruimtelijk denken en rekenen, vorm kreeg.5 In dit artikel zal verder de 17de-eeuwse hydrografie, als noodzakelijke kennis bij het bouwen van (koloniale) forten, nader uiteengezet worden. 57 Twee door de Jezuïet Guy Tachard (1651-1712) opgerichtte sterrenwachten; die in Zuid-Afrika, Kaapstad in 1686 en daarna in 1687 in Siam (nu Thailand) 1 Met zeeplaatsen worden hier primaire triangulatiepunten bedoeld. Dit waren visueel makkelijk herkenbare punten, waarvan de geografische positie in Zeemansgidsen vermeld stond. In Europa waren dit vaak vuur- of kerktorens. In Oost- en in West-lndië waren vooral hoge bergen, vulkanen, forten en een opvallende baai of riviermonding favoriet. 2 Joseph Needham, Science and Civilisation in China. Vol III Mathematics and the sciences of the heavens and the earth. 1959. In hoofdstuk 22, genoemd: "Geography and cartography", is zijn beschrijving: "Scientific cartography; the interrupted European tradition" van toepassing. Hierin verklaart Needham de sprong van de klassieke Chinezen naar de Jezuïeten ofwel: de streng wiskundige aanpak. 3 Agustin Udias, Searching the heavens and the earth: the history of Jesuit observatories. 2003. In de 17de eeuw hadden de Jezuïeten vele bekend geworden astronomen, onder wie de elkaar opvolgende directeuren van de sterrenwacht te Peking: Matteo Ricci (1552-1610), Johann Adam Schall von Bell (1591-1666), Ferdinand Verbiest (1623-1688) en Claudio Filippo Grimaldi (1639-1712). 4 Het vak geodesie loopt voor wat de astronomische plaatsbepaling betreft synchroon met de hydrografie. Met de geodetische veldmetingen was doorgaans een kapitein-ingenieur van de Landmacht belast, de hydrografische metingen werden uitgevoerd door een Zeemacht-officier die geëxamineerd was voor de zeedienst. De verschillen tussen hydrografie en geodesie waren zó miniem, dat vooral in de Oost en in de West regelmatig een surveyor gedetacheerd werd bij het andere krijgsmachtonderdeel. Gelet op de grote economische en militair-strategische belangen van een veilige zeevaart werd in de 17de eeuw door de overheden veel tijd en geld besteed aan geodetische en hydrografische survey's en de ermee samenhangende toegepaste astronomie en wiskunde. 5 Gerritvan Dijk, Leidse hoogleraren Wiskunde 1575-1975, 2011. Hierin worden de Leidse, in tabel 1 genoemde, hoogleraren Van Ceulen, Snellius Jr en Van Schooien Jr (zie de respectieve regelnummers 7, 13 en 17) beschreven.

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

De Hollandse Cirkel (DHC) | 2012 | | pagina 19