m'EYö De oprichting van de Leidse ingenieursschool ofwel de "Duytsche Mathematicque" inlóOO10 Al vóór de aanvang van de 17de eeuw ontstond in de Nederlanden de behoefte om ingenieurs, mensen die ruimtelijk konden denken en rekenen, gestructureerd op te leiden. Een ingenieur kreeg onder meer de leiding bij het plannen, ontwerpen en bouwen van nieuwe (oorlogs)schepen, waterwerken, kerken en forten. Bij de bouw van waterwerken, kerken, forten en vuurtorens werden de noodzakelijke, infrastructurele voorzieningen al in de planningsfase uitvoerig bestudeerd. Als mensen die het meest betrokken waren bij het plannings-, meet- en rekenproces hadden ingenieurs ook de leiding bij de opnemingswerkzaamheden, doorgaans surveys genoemd.11 Forten bouwen en natte/droge surveys waren onlosmakelijk met elkaar verbonden omdat forten in de nabijheid van doorgaande zeewegen gebouwd werden. Ze moesten immers goed bereikbaar zijn voor grote schepen. Bij het ontwerp van een fort werden de zwaarste verdedigingen en de zwaarste kanonnen al richting het diepste vaarwater geplaatst. Zeemansgids en -tafels Twee onmisbare boeken bij de astronomische plaatsbepaling waren de de zeemansgids en -tafels. Allereerst de Zeemansgids: dit boek, dat al in de vierde eeuw voor Christus door de oude Griekse zeevaarders gebruikt werd, heette de Periplus. Hierin stonden alle voor de veilige navigatie van belang zijnde details van een bepaald zeegebied. Vooral havens en ondiepten waren en zijn nog steeds van levensbelang voor alle zeevarenden en dus terug te vinden in de Zeemansgidsen. Daarnaast geven Zeemansgidsen de geografische posities van alle belangrijke peilpunten (lees: triangulatiepunten). De klassieke Grieken waren er al van doordrongen dat, hoe nauwkeuriger de astronomische plaatsbepaling was, des te groter de kans op een veilig thuiskomst werd. Als tweede onmisbare boek noemen we de Astronomische tafels ofwel Zeemanstafels. Onder Zeemanstafels verstaat men alle astronomische en wiskundige tafels die noodzakelijk zijn om op zee, voor een bepaalde dag en tijd, een astronomische plaats te berekenen. De Griek Claudius Ptolemaeus uit RUDOLPHINzE, T Y C H O N E 60 Titelpagina van een vierdelig Engelstalig studieboek voor het uitvoeren van surveys, van Aaron Rathborne (1572-1618) in 1616 Duidelijk herkenbaar is hier de goniometrische stelling van Pythagoras uit Samos (569-475 v. Chr) die ook bij de oude Chinese zeevaarders bekend was en die van een hoge berg of (vuur)toren een meetbaken (lees: primair triangulatie- punt) bij uitstek maakte. i 1 I f A FbaiuY ilfci Aftronnrtorunu L. t-f* Cf ''1 «ANIMO CONCfcM A ET DESTINATA ANNO fO»5 ANKIfH r-Mürlli MUllXM. gjro lli/ll Ui™*'V jvsst/1 t sTirtsnm tietvs tkhm tvrrr. RUDOLPHI, MATTHI.1Ï, l-I-.RDI.NANDI, 'HV""'*'»- It rVNQiutHtt: lOANNES KEPLERUS. r— J».»..»» fcy Ti tun Cma W« rón ra»»i x-.nryHiraU.jj, Titelpagina van de Rudolphinetafels van Kepler, het belang rijkste 17de-eeuwse astronomische over zicht van sterposities 10 Frans Westra, Nederlandse ingenieurs en de fortificatiewerken in het eerste tijdperk van de Tachtigjarige Oorlog, 1573-1604, 1992. Vooral hoofdstuk 14 van dit proefschrift; "De Leidse ingenieursschool" laat zien dat ingenieurs/geodeten ingeschakeld werden bij de planning en de bouw van vestingwerken. In bijlage 1 geeft Westra de namen van "Vijftig ingenieurs 1572- 1604". Westra gaat hiermee verder in zijn Bouwers van sterke werken. Nederlandse ingenieurs in het tweede tijdperk van de Tachtigjarige oorlog 1605-1648, 2010. 11 Onder surveys verstond men in de 17de eeuw het bepalen van primaire triangulatiepunten door middel van veelvuldig herhaalde astronomische plaatsbepalingen. Alle ondieptes, navigatiebakens en -boeien werden aan triangulatiepunten ofwel zeeplaatsen gerelateerd.

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

De Hollandse Cirkel (DHC) | 2012 | | pagina 22