Toelichting op tabel 2:
Kolom 1Afgekorting landen D Duitsland
inclusief Denemarken, VK Verenigd
Koninkrijk, NL Zuid- en Noord Nederland,
FR Frankrijk, SP Spanje, PT Portugal,
I Italië.
Kolom 2: De hydrografische kaarten van
Captain Royal Navy Greenvile Collins,
zie regels VK, gaven uitsluitend nog ter
zake doende hydrografische informatie.
Greenvile Collins werd "Hydrographer to
EiE-y AF-RT'M
(Jm h u-tyicn .te ciJt.-n qct:*?xn hHh
r'^uyïcn dm Irontri JyTjcicripiQ
icrt
ra
<7) J*P
Lsru)- cyanm errtiwatury.n jr.i^rjgjgi§|
ttJw&Zcién i*f iiaCt
<P?eiucIS. j^'jnRS, «H
*DiLee£eue Uej^ir'a'-aetymtm<f« |HH
nicp flïfoofKniU Kfrjjy
■r' !^v-, jtu)
,(~~3jZ, (Dvumnoncn
ÓQec(ru(kt ^ier"LfoiTfcmcutr(
mjfLu-ttn Jtfcafu* iv-icnfixuiZa
Titelpagina van Toortse der zeevaert, 1623; een
voorbeeld van het evolueren van scheepsjournalen
naar een zeemansgids, in dit geval de gids voor de
kust van Brazilië
the King" in 1681op zijn zeekaarten waren,
evenals bij de andere hydrografen, vrijwel
alle kaartverfraaiingen eind 17de eeuw al
verdwenen.
Le Neptune Franqois, zie regels FR, werd in
Amsterdam gedrukt bij Pieter Mortier, bestemd
voor de Franse markt werd echter Parijs op het
titelblad gezet.
Flendrik de Zeevaarder (1394-1460),
zie regels PT, heeft weliswaar zelf geen
ontdekkingsreizen gemaakt, maar was in
de periode 1419-1456 de initiator van vele
zeevaartkundige vernieuwingen. Madeira werd
in 1419 een Portugese kolonie, waarna de
noord-west kust van Afrika in kaart gebracht
werd. Om te beginnen met Columbus staken,
vanaf de Portugese koloniën voor de kust van
Afrika, vele zeevaarders de Atlantische Oceaan
over. De Spaanse overheersing van Portugal
vond plaats van 1581 tot 1641.
De in druk gebrachte scheepsjournalen
evolueerden tot zeemansgidsen die, samen met
de hydrografische kaarten, doorlopend
aangevuld werden met nieuwe metingen.14
2000jaar kaartprojecties15
Een hydrografische/geodetische kaart is een
visualisering van astronomisch en wiskundig
meet- en rekenwerk. Hierbij werd door
Mercator (tabel 1 regel 5) uitgegaan van een
geocentrisch wereldbeeld als zuivere bollen
met oriëntering op de poolster. De aardbol
werd door hem op een cilinder geprojecteerd en
vervolgens werd de cilinder uitgerold. Al snel
bleek dat de Mercator-bolprojectie, zeker boven
de 30° noorder- en onder de 30° zuiderbreedte,
te onnauwkeurig werd voor gebruik door
zeevarenden.16 Tal van andere of aanvullende
14 Glenn J. Ames, Em nome de Deus: The journal of the first voyage of Vasco da Gama to India 1497-1499, 2009. Vasco da
Gama had Zacuto's tafels aan boord, hij schreef een van de eerste scheepsjournalen, die evolueerden tot de daarna voor
alle wereldzeeën en zeehavens gedrukte Zeemansgidsen. In de serie boeken van de Linschoten-Vereeniging zijn hier meer
voorbeelden van, zoals voor de Braziliaanse kust: Dierick Ruiters, Toortse der zeevaart, 1623 (tabel 2 regels NL). De zogeheten
Itinerario's werden onder meer door de beroemde R. Hakluyt (1553-1616) in het Engels vertaald.
15 John P. Snijder, Flatting the earth. Two thousand years of map projections, 1993
J.L. Berggren, Euclid's Phaenomena. A translation and study of a Hellenistic treatise in spherical astronomy. Uitgegeven in 1996
als volume 29 van de boekenserie: "History of mathematics, sources". Euclides, die ca 300 voor Chr leefde, legde de basis voor
de Almagest van Ptolemaeus.
Glen van Brummelen, Mathematics of the heavens and the earth: the early histrory of trigonometry, 2009
16 Voor een overzeiler, om snel een globale afstand van een haven aan de ene kant van de oceaan naar de andere kant van de
oceaan te vinden, kan nog steeds een Mercator-bolprojectie gebruikt worden. Voor de kustnavigatie in de Noordzee, de Golf
van Biscaye en de Middellandse zee, de drukst bevaren zeeën ter wereld, was de Mercator-bolprojectie onbruikbaar. Vandaar de
geodetische en hydrografische surveys.
62
