Forten en (vuur)torens als primaire
triangulatiepunten
Wie middeleeuwen en renaissance zegt kan
haast niet om het fenomeen forten bouwen
heen. Hierbij was niet alleen een fort als solide
verdedigingswerk belangrijk, maar zeker ook
de infrastructuur eromheen.24 Zowel de fysieke
sterkte, de plaats van de bewapening en de
munitie-opslag alsmede de (zee)weg naar een
fort moesten aan vele eisen voldoen.
Voor (koloniale) forten was de aanwezigheid
van een, liefst beschutte, ankerplaats, geschikt
voor grote schepen, een voorwaarde zonder
welke aan- en afvoer van mensen en goederen
niet denkbaar was. Dit laatste maakte dat
er heel wat gemeten, gerekend en gepland
moest worden voor er daadwerkelijk met de
bouw van een fort begonnen kon worden. De
noodzakelijke (triangulatie- ofwel meettorens),
boeien en bakens waren dan al aangebracht.
Juist bij het bouwen van een fort is te
constateren dat de vakken geodesie en
hydrografie hand in hand gingen. Als
voorbeeld het fort Nieuw Amsterdam op
Manhattan (tabel 3 regel 5) dat in 1625
gebouwd werd.
Bij de voorbereidingen van de bouw van
dit fort werden dieptemetingen uitgevoerd
ten opzichte van een triangulatietoren op
Dieptemetingen uitgevoerd vóór de bouw van het
koloniale fort Nieuw-Amsterdam te Manhattan N. Y.
in 1625
de wal. Dit vaste punt werd dan "zeeplaats"
genoemd en gemarkeerd met de landsvlag.
In zeemansgidsen werden detailtekeningen
gegeven om ter plekke met kustprofielen,
bergen en andere, visueel makkelijk
herkenbare punten zo veilig mogelijk naar
de ankerplaats te navigeren. Te beginnen
met de West-Europese havens werden tevens
getijdetafels in de 17de-eeuwse zeemansgidsen
opgenomen.
Kortom: 17de-eeuwse hydrografische kaarten
gaven waterdieptes, bergen en aanwezige
boeien en navigatiebakens aan ten opzichte van
triangulatiepunten ofwel zeeplaatsen.25
Tabel 3. Enkele 17de-eeuwse Nederlandse koloniale forten
No naam fort bouwjaar lokatie
65
1
Nassau
1612
Goudkust, Afrikaanse westkust
2
Kijkoveral
1616
Guyana, Essequibo-rivier
3
Orange, Adriaansz en Nassau
1616
Drie forten aan de Amazone rivier
4
Orange
1623
Noord-Amerika, Hudson-rivier, Albany
5
Nieuw Amsterdam
1625
Manhattan, New York
6
Oranje
1630
Brazilië Pernambuco, haven Recife
7
Eerste Waterfort
1634
West-Indië, Curagao
8
Amsterdam
1635
West-Indië, toegang St. Annabaai Curagao
9
Ma u rits
1660
Brazilië, Pernambuco, haven Recife
10
Nieuw Amsterdam
1665
Suriname-rivier, Paramaribo
11
Zeelandia
1667
Suriname-rivier, Paramaribo
24 Kurt Hawlitschek, Johann Faulhaber 1580-1635. Eine Blütezeit der mathematischen Wissenschaften in Ulm, 1995. Uitgegeven
door de Stadtbibliothek Ulm als band 18. Hawlitschek schrijft hierin over ingenieurs wetenschappen als de combinatie van
astronomie/wiskunde en meetinstrumenten.
25 Het meten van waterdieptes ten opzichte van een astronomisch bepaald punt op de wal (zeeplaats) werd al in de oudheid
gedaan. Zie hiervoor Ehud Galili, A group of exceptionally heavy ancient sounding leads: new data concerning deep-water
navigation in the roman Mediterranean, in The Mariner's Mirror vol 96 no 2 (May 2010), p. 136-148
