De Jacobsstaf van Jacob Laurentius:
kruisstok of kruishout?
Henk Holsbrink
Inleiding
Over de Jacobsstaf werd in dit tijdschrift
herhaaldelijk gepubliceerd.1 Als laatste is in
nummer 2011-4 een bijdrage over de grafzerk
van Jacob Laurentius geplaatst, waarop een
Jacobsstaf was ingebeiteld.2 Dat leidde er
toe dat in het aldaar geciteerde bericht van
Peter Kartskarel uit de Leeuwarder Courant
van 5 maart 2011 over deze Jacob Lous werd
vermeld dat hij verstand van landmeten had en
beschikte over landmeetkundige instrumenten.
Men zou daaruit de conclusie kunnen trekken
dat hij ook landmeter was. Maar met een
Jacobsstaf op de grafzerk en de vermelding
van wat instrumenten uit een inventaris
was men uiteraard nog geen (geadmitteerd)
landmeter. Sommige kleine gebeurtenissen
kunnen echter een nieuw licht laten schijnen
over eerdere (vermeende) inzichten. Genoemd
artikel eindigt met: "Toch blijft de vraag of
Jacob Laurentius wel echt een landmeter was,
gelet ook op het feit dat er bij mijn weten
geen enkel product van landmeetkundige
werkzaamheden in archieven was te vinden.
Was het aanbrengen van de Jacobsstaf als enig
landmeetkundig instrument op zijn zerk geen
verwijzing naar zijn voornaam? Wie zal dat
nu nog weten?" Er kwam geen reactie op. Het
bleef een vraag, waarna meer vragen volgden
die in dit stukje hopelijk beantwoord zullen
worden. De eerste gebeurtenis was, toen ik mij
onlangs wat verdiepte in het voortreffelijke
boekje over rabbi Levi Ben Gershon (1288-
1344), waarin uitgebreid de Jacobsstaf werd
beschreven met onder andere een aantal
andere benamingen als "Bacalus Jacob"
en "kruisstok".3
Lengte van de kruisstok
Tevens werd vermeld dat de lengte van een
Jacobsstaf ongeveer 90 centimeter4 zou
zijn, wat bevestigd werd door de hierbij
afgedrukte afbeelding uit dat boekje. Ook een
bevestiging van die lengte van de 'graadstok',
zoals geformuleerd in het boek "Konst der
stuurlieden", is op bladzijde 16 een lengte van
90 centimeter. Eveneens is duidelijk zichtbaar
dat op de afbeelding op pagina 14 van het boek
"De hemel is gestegen of de aarde is gedaald"
een daar uitgetekende Jacobsstaf afgebeeld
werd met een lengte van 3.5 maal een door
snee van een mensenhoofd ad ongeveer
25 centimeter.5 Dat gegeven, vermenigvuldigd,
gaf een resultaat van 3,5 x 0,25 cm ongeveer
88 cm, afgerond eveneens de genoemde lengte
van 90 centimeter. Ook Pouls noemde in zijn
boek een lengte van 75 a 90 centimeter.6 Al
68
Jacobsstaf volgens Köbel (1616)
1 De Hollandse Cirkel 2005-2, 2006 -12007-2, 2007-4, 2008-12009-2 en 2009-4
2 J.H. Holsbrink, De Jacobsstaf op de grafsteen van Jacob Laurentius, in: De Hollandse Cirkel 2011- 4
3 Helmut Minow, Levi Ben Gerson, Nijmegen 1988
4 W.F.J. Mörzer Bruyns, Konst der Stuurlieden, Zutphen 2001
5 Harke Terpstra, De hemel is gestegen of de aarde is gedaald, Museum 't Coopmanshüs en Het Planetarium, Franeker 1987
6 H.C. Pouls, De landmeter.., Alphen aan den Rijn 1997
