"Eisinga onder professoren (deel 1
In deze bijdrage
wordt, zoals in
nummer 2012-3 is
toegezegd, verslag
gedaan van een
bezoek aan de
expositie in het
Martenamuseum
in Franeker van het
instrumentarium
van amateur
wetenschappers, Fragment van de zuidwest
die ill Friesland wel ge\'el van de Martenastins
worden betiteld als (foto Henk Holsbrink)
"boerenprofessoren
De titel luidde "Eisinga onder professoren",
maar had beter kunnen luiden: "Eisinga onder
boerenprofessoren en echte professoren".
De expositie was tot 11 november van dit jaar
te bewonderen. Het Martenamuseum is voor
een belangrijke gedeelte gehuisvest in de oude
Martenastins in het centrum van Franeker.
Deze stins werd in 1498 gebouwd door de
rijke hoofdeling Hessel van Martena. Voor
deze expositie waren in het museum twee
vertrekken ingeruimd; de eerste was ingericht
als de (fictieve) studeerkamer van professor
Van Swinden (1746-1823) en de tweede,
wat grotere, zaal als expositieruimte voor
het instrumentarium. Voor de bezoekers was
een gidsje beschikbaar waarin (genummerd
en met foto) de belangrijkste instrumenten
waren beschreven de omslag is al afgebeeld in
nummer 2012-3). In genoemde studeerkamer
van Van Swinden was onder andere zijn
natuurkunde-gereedschapskist geëxposeerd,
zijn boek over het planetarium van Eise Eisinga
en een door Eisinga geschreven verzoek aan
Van Swinden om een lening van duizend
gulden te krijgen. In genoemde tweede zaal
werden de door enkele "boerenprofessoren
vervaardigde interessantste astronomische,
cartografische, landmeetkundige en
zeevaartkundige instrumenten getoond.
Dat waren Hollandse Cirkels, astrolabia,
telescoopkijkers en zonnewijzers, daarnaast
ook enige wat bijzondere zaken, zoals een
tekenkist uit 1803 met glanzende trekpennen
en passers. Bijzonder was ook de expositie
van de kopie van de standaardmeter van
1795, die van Swinden en Aeneae in 1797 uit
Parijs meebrachten. In nummer 2013-1 zal
naast aandacht aan de studeerkamer van Van
Swinden en deze standaardmeter ook aandacht
geschonken worden aan het instrumentarium
van de "boerenprofessoren", aan hun levens en
aan hun universitaire contacten. Tevens zal een
en ander over het "trigonometrisch instrument"
van boerenprofessor Wytze Foppes (Dongjutna)
worden vermeld. En ten slotte een beschrijving
van de in nummer 2012-3 genoemde door
landmeter Pibo Wouters ontworpen globebeker.
Hollandse Cirkel uit particuliere collectie
Eén van de bruikleengevers in Franeker was Nederlands tweede plafondplanetarium Zuylen-
burgh (Oud-Zuilen, 2009) van antiquair Bert Degenaar. Van hem was er onder andere deze
Hollandse Cirkel van Heindrich Sneewins, Leiden ca 1670. Zijn collectie telt meer dan
duizend objecten, waaronder ook technische instrumenten.
151
Henk Holsbrink
Zie www.planetarium-
zuvlenburgh.comOmdat
het planetarium in een
particulier woonhuis is
opgesteld kan het slechts op
afspraak bezichtigd worden.
