Column: ook Johannes Don was randfiguur...
168
Op de webstek www.stoereberoepen.nl stond de landmeter pas op de 32ste plaats. Kijk na dit te
hebben gelezen subiet naar de actuele score en doe (eerlijk) mee. De score is vast niet alleen
dankzij vakgenoten bereikt. Toch kenden die vanouds wel hun beroepstrots, zeker als ze ondernemer
waren. DHC werkt volgens een pagina op haar site aan 'ontstaan van de eerste geodetische en
landmeetkundige bedrijven'. Het hier behandelde bedrijf is er een, maar eerst een andere invalshoek.
In 2007/2008 bleef in dit tijdschrift een kaderreeks 'Randfiguren', veelal landmeters, op oude
kaarten beperkt tot vijf afleveringen. In nummer 2011-4 werd een 'Varia: meer landmeters als
randfiguren' geplaatst met nog drie landmeters/kaartmakers die, uitstekende pr, zichzelf afbeeldden
op hun drukwerk. Hierbij wordt graag het negende voorbeeld geplaatst. Het is van de kaart 'Territorii
Bergensis accuratissima descriptio Joannes Dou, geometra Lugduno-Batavus mensuravit
delineavit, [Amsterdam]: J. Blaeu, [ca. 1643]' oftewel de preciese kaart van Bergen (NH), gemeten
door Dou en uitgegeven door Blaeu. De gedrukte kaart is (ongetwijfeld onder andere) aanwezig in
de collectie van de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam. Links staat groot de landmeter,
vast Johannes Dou (Leiden 1615-1682) zelf, met volgens mij een meetkruis in de rechterhand en
een meetketting in de linkerhand. Rechts staan als kleinere figuren uit zijn bedrijf de anonieme
meetarbeiders met meetketting, meetpennen en staken om meetlijnen uit te zetten. Johannes Dou,
geadmitteerd door het Hof van Holland in 1635, was trots, maar liet zich toch niet afbeelden
met de Hollandse Cirkel van zijn vader Jan Pietersz. Dou (1573-1635). Of zie ik dat al niet meer
onderscheidend genoeg? Landmeter Johannes Dou 1staat trouwens als illustrator in de databank
RKDartist van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. Terecht gezien alleen al het
bijgaande plaatje!
Bij de grootschalige kaarten van landmeters was de reden van de trotse plaatjes van personen,
henzelf vaak, een andere dan bij de overzichtskaarten van de geografen. Georg Braun (Keulen
1541-1622) moet zijn andere bedoeling zelf in een voorwoord van een atlas hebben uitgelegd.
'Het was heel mooi de plattegronden van zovele belangrijke steden met hun beschrijvingen aan
het publiek bekend te maken, maar er was echter een garantie nodig om ze uit de handen van de
grote 'vijanden van de christenheid' te houden. Zo'n garantie gaven de zo aardige illustraties.
Het was de Turken immers, zo schrijft Braun, verboden gebeeldhouwde of geschilderde afbeeldingen
van mensen te aanschouwen!' Ik heb daar zelf Braun niet voor nageslagen, maar het fraaie boekje
'Spiegel der Wereld. Nederlandse kaartenmakers en hun werk' van J.J. Vredenburg-Alink, in 1969 in
Utrecht verschenen. Overigens ligt van die mevrouw nogal eens wat moois bij (Selexyz-) De Slegte.
Hierbij afgebeeld is dus het fragment kaart van Bergen (NH) door Dou (http://dpc.uba.uva.nl/
kaartencollectie/)
Adri den Boer
