andere door een uitgebreide routebeschrijving
naar de East Indies, ("The Oriental Navigator",
1801), en door zijn kaarten van Saint George's
Channel, de Tigris en West-Sumatra. Hij werd
in 1791 Fellow of the Royal Society. De station
pointer van Huddart is alleen bekend uit een
artikel in Nicholson's Journal, 1804.8
In feite heeft echter de Engelse hydrograaf
Murdoch Mackenzie, F.R.S., 1712-1791, (die
de titel Maritime Surveyor in his Majesty's
Service heeft gedragen, en sinds 1774 ook
Fellow of the Royal Society was) al veel eerder
de station pointer beschreven, en het
instrument deze naam gegeven. Hij is bekend
onder andere door zijn nauwkeurige zeekaarten
rond de Orkney eilanden in 1801. Mackenzie
was de eerste die in 1774 een boek publiceerde
dat specifiek gericht was op de wetenschap en
de techniek van Maritime Surveying; hierin
was de beschrijving van de station pointer
opgenomen, zie figuur 7.9 Omdat zijn
publicatie bijna 30 jaar vóór die van Huddart
plaatsvond, moet Murdoch Mackenzie als
uitvinder van de station pointer worden
beschouwd.
De eerste plaatspassers waren meer bedoeld
voor het verzamelen van hydrografische
gegevens op zeekaarten dan voor de
kustnavigatie zelf. Met name de diepte
aanduidingen op kustkaarten moesten met
grote nauwkeurigheid in positie worden
genoteerd. De hoekmetingen werden door de
hydrografen niet met (horizontaal gehouden)
navigatiesextanten uitgevoerd, maar met
speciale nauwkeurige hoekmeetinstramenten
(lodingssextanten, "sounding sextants").
Sommige versies konden de twee benodigde
hoeken gelijktijdig - van groot belang op
varende schepen - meten: de dubbele
lodingssextant.
De overdracht van gemeten hoeken naar de
plaatspasser was een tijdrovende en
foutgevoelige bezigheid. Daarom zijn er soms
combinatie-instrumenten ontwikkeld waarbij
de optische assen van de hoekwaamemingen
langs de passerbenen liepen, zie "McCombie's
position finder" in figuur 7 10 uit [9]: dan
hoefde de waarde van de gemeten hoeken
(louter een tussenresultaat) in principe zelfs
niet genoteerd te worden!
Ook zijn wel enkelvoudige sextanten
ontwikkeld met een gekoppelde transporteur,
zoals de Engelse "reflecting protractor" van
Douglas (bijvoorbeeld object nr. F5280-001 in
National Maritime Museum, Greenwich), of de
Nederlandse "sextant-transporteur" van
LaPorte e.a. (Nederlands Kadastermuseum:
inv. nrs. 4728-4733).
Conclusie
Voor kustnavigatie is de klassieke plaatspasser
een bruikbaar, maar geen essentieel
instrument: de beperkte nauwkeurigheid, het
bewerkelijke overzetten van gemeten hoeken
naar plaatspasser, en het grote benodigde
10
The Point S may be readily laid down on a Draught, by drawing on a
loofc tranfparcnc Paper indefinite Right-lines S A, SB, S C, at Angles
equal to thofe obferved 5 which being placed on the Draught fo as each
Line may pals over, or coincide with, its refpc&ive Object, the angular
Point S will then coincide with the Place of Obfcrvation. Or,
Provide a graduated Semicircle of Brafs, about 6 Inches in Diameter,
having three JUdij with chamfered Edges, each about 3.0 Inches long,
(or as long as it may be judged the Diftaace of the Stations from the three
given Objeib may require) one of which Radjj to be a Continuation of the
Diameter that pafïb through die Beginning of the Degrees on the Semi
circle, but immoveabiy fixed to it, the other two moveable round the Center,
fo as to be fee and fere wed fiSt to the Semicircle at any Angle, In the Center
let there be a fmall Socket, or Hole, to admit a Pm for marking the central
Point on the Draught. When the Hoped Edges of the two moveable Radij
are let and fcrewed fall to the Semicircle» at the refpeflive Degrees and
Minutes of the two obferved Angles, and the whole Inftrument moved on
the Draught until the Edges of the three Radij are made to lie along the
three ftafimetric Points, each touching its refpe&ive Point, the Center of
the Semicircle will then be in the Point of Station S j which may be marked
on the Draught, through the Socket, with a Pin* Such an Inftramenc as
this may be called a St<tii**-p6tMer v and would be found convenient for
finding the Point of Station readily and accurately, except when the given
Objeéh were near-, when the Breadth of the Arch, of the Radij, and of the
Brafs about the Center of the Semicircle might hinder the Points to be leen»
or the Radij to be placed fo as to comprehend a very fmall Angle between
them.
7. Beschrijving plaatspasser door Mackenzie in 1774
8 Nicholson, W., A Journal of Natural Philosophy, Chemistry and The Arts, Vol. VII, Jan. 1804, Art. I
9 Mackenzie, M., Treatise of Maritime Surveying, 1774, p. 24
10 Bennet, J.A., The Divided Circle, Phaidon-Christie's, 2007, p. 207
