Swinden speelde als afgevaardigde van de
Bataafse Republiek een belangrijke rol bij de
totstandkoming van de standaardmaten die
we tegenwoordig nog steeds gebruiken. Van
Swinden was daarnaast als een van de meest
vooraanstaande wetenschappers van zijn tijd
in 1808 medeoprichter van het Koninklijk
Instituut der Wetenschappen, en daarnaast
ook nog de leidinggevende die door Koning
Lodewijk Napoleon belast was met het
doorlichten van het Nederlands secundair en
tertiair onderwijs.3 Het is wel bijzonder dat in
het vervolg van deze bijdrage geconstateerd
kan worden dat onze beroemde landgenoot in
zijn jonge jaren intensief contact heeft gehad
met de evenzo beroemde Friese wolkammer en
boerenprofessor Eise Eisinga.
Vitrines in de expositiezaal
Tekenkist: In de linkerbovenhoek van
de grootste getoonde vitrine springt een
bijzondere tekenkist in het oog met tal van
glanzende tekeninstrumenten. Oorspronkelijk
was het kistje een oud juwelenkistje, dat in
1793 werd vervaardigd door Georg Friedrich
Wagner uit Augsburg. Het kistje werd
mogelijk na 1803 door ene Ludwig Esser uit
Aurau omgebouwd tot tekenkist. De inhoud
bestaat uit meerdere trekpeimen, passers, een
transporteur en een transversaalschaal. Nu deze
inhoud gezien te hebben kan men begrijpen
dat men in de 16e, 17e en 18e eeuw met dit
gereedschap zulke fraaie handschriftkaarten
kon tekenen. (Dergelijk fraai gereedschap
kon het Ministerie van Financiën na de
bezettingstijd niet aan de tekenaars in opleiding
aan het Centraal Teken- en Opleidingsbureau
van het Kadaster verschaffen.)
Globes: In de grote vitrine waren ook een
tweetal globes van Willem Jansz Blaeu uit
1606 te bewonderen, die afkomstig waren van
planetarium Zuylenburgh.
Boerenprofessoren
Nu volgt in een aantal paragraafjes nog
wat van de boerenprofessoren en de door
hen vervaardigde instrumenten. Deze
autodidact-wiskundigen en astronomische
waarnemers waren destijds evenzo bekwame
instrumentmakers,4
Eise Eisinga: In de vitrines van de zaal zijn
enige instrumenten van het Koninklijke
Eise Eisinga Planetarium van Franeker te
bewonderen. In het begeleidende gidsje wordt
vermeld dat Eisinga weinig instrumenten
had gemaakt. Toch wordt er van hem een
bijzonder instrument getoond en wel een
hoogtemetende zonnewijzer met de naam
"kapucijner sonnewijser"Eisinga had in 1762
op 18-jarige leeftijd al een tekening van dit
instrument gemaakt in zijn boek "Gnomonica
of Sonnewijsers".5
Van der Bildt en Siedt Rienks, vervaardigers
van telescopen:
Jan Pietersz van der Bildt werd in 1709 in
Vrouwenparochie in de grietenij Het Bildt
"Kapucijner sonnewijser" (foto Museum Martena)
3 W.W. Mijnhardt, Onderwijs en Wetenschap in de Franse tijd, in: De Vrije Vries, jaarboek 2012 Fryske Akademy
4 "Boerenprofessoren" te kijk in Franeker, verslag tentoonstelling, Leeuwarder Courant, 6 augustus 1994
5 Huib J. Zuidervaart, Speculatie, Wetenschap en Vernuft. Fysica en Astronomie volgens Wytse Foppes Donjuma, Leeuwarden,
Fryske Akademy 1995
133
