Varia: meridiaan van Franeker
RB
Toen ik mij deze zomer op weg begaf naar
het Museum Hannema in Franeker om daar
enkele landmeetkundige foto's te bestellen,
ontdekte ik in deze 'stad van landmeetkunde'
bij het oversteken van de Brede Plaats bij
de Martinikerk direct enkele geodetische
kenmerken. Uiteraard als eerste de stang
van de windwijzer van de Martinikerk als
driehoekspunt van het stelsel van Jappé van
1848, de Meetkimdige Besclrrijving van 1861,
en het stelsel van de Rijksdriehoeksmeting
van 1920. Van deze laatste ook de vastlegging
(1) aan de zuidmuur van de toren. Tot mijn
verrassing zag ik op het midden van de
Brede Plaats een zonneklok in de vonn van
een meridiaan met uuraanduidingen. (Zie
op de afbeelding boven "één uur".) Dat het
hier inderdaad gaat om de aanduiding van
de meridiaan bleek uit een globale
controle, die als uitkomst had dat de
meridiaan gericht was op het RD-
punt Franeker, in casu het centrum
van de toren van de Martinikerk.
Bovendien had de meridiaan dezelfde
richting als de westelijke muur van
deze toren. Immers, de middeleeuwse
kerken waren georiënteerd gebouwd
en dus was genoemde westelijke
muur zuid-noord gericht. Dit evenals
de meridiaan, die zichtbaar gericht
is op het astronomische noorden,
gelet op de vennelding van de
zonneklok. Op een bijschrift op een
steen staat van deze zonneklok de
gebruiksaanwijzing:
"De zon als klok. Ga op de
maandstond staan en je schaduw
geeft de tijd. Bij zomertijd 1 uur
bijtellen
Uit de foto blijkt uit de richting
van de meridiaan dat de tijd kan
worden waargenomen als ongeveer
12.40 uur of 20 minuten voor 1 uur.
Behoudens het tijdsverschil van
één uur stemt dat wel overeen met
de Greenwichtijd. Immers, op grond van het
verschil in geografische lengte tussen Franeker
en Greenwich ad 5 graden en 32 minuten
(decimaal 5,53 graden) is het tijdsverschil
dan ongeveer 5.53 graden x 4 minuten
22 minuten, hetgeen wel spoort met het al
genoemde waargenomen tijdsverschil op de
zonneklok van ongeveer 20 minuten met de
tijd van één uur. Kan, nu op de Brede Plaats
aangeduid is dat de stad Franeker analoog als
Greenwich en Parijs een zichtbare meridiaan
heeft, deze stad er op bogen de gelijke te zijn
van genoemde meridiaansteden?
Henk Holsbrink
FEBRUARI
/A7VUARJ
decfmbvr
202
(één twr
uioimrUH
S Kt'VKM
OKTOnVH
N OVfcMBf,».
VSSawnSSn
