eeuwse tijdmeting aan boord van een zeeschip
en de nauwkeurigheid van de navigatie, en
Dorst naar de criteria voor de keuze van de
basispunten, Pisa en Genua, die Nicolai had
gebruikt voor het georefereren van de middel
eeuwse portolaankaarten.
De laudatio werd uitgesproken door dr. Peter
van der Krogt. (Prof. Ferjan Ormeling was
aanvankelijk promotor, maar kon de eind
streep niet meemaken wegens het bereiken
van de leeftijdsgrens.) Het was voor Van der
Krogt en diens werkomgeving wel wennen
geweest aan de sterk geodetische inslag van
Nicolai's probleemstelling en aanpak, en ook
aan het kennelijke 'cultuurverschil tussen de
academische wereld en de olie-industrie': Ni
colai had zich in een e-mail verwonderd over
het feit dat hij, na op twee dagen na twee
maanden, nog geen reactie had gekregen op
zijn onderzoeksplan!
Middeleeuwse oorsprong zeekaarten ontkracht
Op 3 maart 2014 promoveerde in Utrecht (UU, faculteit Bètawetenschappen) bij prof.dr. Jan
P. Hogendijk de geodeet ir. Roel Nicolai met het proefschrift critical review of the hypothe
sis of a medieval origin for portolan charts'.
Roel Nicolai deed onderzoek naar portolaankaarten, gedetailleerde zeekaarten van de Mid
dellandse Zee en de Zwarte Zee die plotseling in Italië verschijnen aan het einde van de der
tiende eeuw. Onderzoekers namen tot nu toe aan dat deze schitterende kaarten dateren uit
middeleeuws Europa, maar Nicolai komt tot de conclusie dat hun oorsprong verder terug in
de tijd ligt. Ook blijken de kaarten veel nauwkeuriger dan gedacht. Nicolai onderzocht de
portolaankaarten kwantitatief, met behulp van geodetische en statistische analysetechnieken.
Eerdere studies beschrijven de kaarten kwalitatief, vanuit historisch perspectief. De algemene
veronderstelling van kaarthistorici is dat de kaarten ontworpen zijn op basis van metingen
van koersen en afstanden door middeleeuwse zeelieden. Deze metingen zouden vervolgens
door een cartograaf verder zijn uitgewerkt, ervan uitgaande dat de aarde plat was. Nicolai laat
nu zien dat deze veronderstelling onjuist is, omdat hij geleid zou hebben tot een essentieel
andere kustlijnvorm dan op de bestaande portolaankaarten is afgebeeld. De overeenkomsten
tussen portolaankaarten en moderne kaarten op de Mercatorprojectie kunnen daarom niet op
toeval berusten, zoals kaarthistorici tot dusverre aannamen. Bovendien toont hij aan dat mid
deleeuwse navigatietechnieken niet in staat waren om de grote nauwkeurigheid van de kaar
ten te verklaren. Dit alles leidt tot de verrassende conclusie dat portolaankaarten niet ontstaan
kunnen zijn in de Europese middeleeuwen. Een oorsprong in de Arabisch-Islamitische be
schaving is eveneens onwaarschijnlijk. De herkomst van deze mysterieuze kaarten moet
daarom verder terug in de tijd gezocht worden.
(www.uu.nl)
...en ook opponenten
52
