aarom waren landmeters ook hardsteenhouwers?
Henk Holsbrink
In dit tijdschrift werd een aantal keren de namen
van landmeters vermeld die ook grafzerken
houwer waren zoals Sytse Gravius en Sjoerd
Haacma.1 Vervolgens werd de naam van Jacob
Lous daaraan toegevoegd, van wie vermeld werd
dat hij naast hardsteenhouwer ook landmeter
was.2 Hierop moest ik terugkomen.3 Nadien kon
den wel weer twee namen worden toegevoegd
aan het lijstje van deze landmeters-hardsteen
houwers: Pieter Dircksz. en Dirck Lieuwes.4
Pieter Dircksz.
Pieter Dircksz. was de zoon van een Dirck Lieu
wes die in 1599 werd omschreven als steenhou
wer, gezworen landmeter en burger te Leeuwar
den en hij werd op 12 juli 1603 eveneens in de
definitieve sententies vermeld. Zijn eerste huwe
lijk was met Magdalena Willems, daarna trouw
de hij Anna Albertsdr. Zij wordt in 1603 en in
1612 vermeld als weduwe.5 Pieter Dirckz. was
een begaafd grafzerkenhouwer en van hem is
bekend dat hij tussen 1556 en 1599 een achttal
grafzerken in en zelfs buiten Friesland heeft ver
vaardigd, bijvoorbeeld in Bremen en Leiden.5
Hij werd in 1578-1599 als woonachtig in Leeu
warden vermeld en verkocht daar in 1594 zijn
huis in de Grote Kerkstraat aan zijn oomzegger
Dirck Lieuwes, zoon van zijn broer Lieuwe
Dircksz. Teeling noemt in zijn Repertorium dat
de naam van Pieter Dircksz in een meetbrief van
Dronrijp van 1583 vermeld staat, zodat hij ook
als landmeter kan worden gekwalificeerd.7
Dirck Lieuwes
Dirck Lieuwes legde op 24 mei 1592 te Leeuwar
den de steenhouwersproef af en werd daarna al op
30 september 1592 vermeld als hardhouwer. Hij
werd van 1578 tot 1590 doorzijn (half)broer(?)
Pieter Dircks opgeleid tot steenhouwer en land
meter en werd op 30 september 1592 toegelaten
als landmeter. Landmeters werden derhalve wel
particulier opgeleid; immers, de Academie in
Franeker begon pas in 1585. Het gevolg was dat
Dirck Lieuwes in 1578 en 1591 werd vermeld als
gezworen landmeter van Friesland. Hij trouwde
met Siouck Sibrensdr., die mogelijk in 1616 over
leed. In 1588 bleek hij werkzaam te zijn aan het
monument van Anna van Oranje Nassau, vrouw
van Willem Lodewijk, dat geplaatst werd in de
Grote of Jacobijnerkerk van Leeuwarden, waar
haar stoffelijke resten werden bijgezet. Vermeld
werd dat dit monument "gehouy wen (werd) door
Dirck Lieuwes". Mogelijk waren de relaties van
zijn grootvader Dirck Lywesz. (aangifte van over
lijden op 25-10-1588) en "stalmester van Sin Ge
nade" alsmede "olde husmester" mede aanleiding
dat hij mocht meewerken aan de vervaardiging
van genoemd monument. Dirck Lieuwes. (Jr),
zoon van Lieuwe Dircks, werd ook vermeld als de
hardsteenhouwer die mogelijk meewerkte aan het
stadhuis van Franeker en daarbij eveneens ver
meld werd als gezworen landmeter. Van deze
Dirck Lieuwes is voorts bekend dat hij een zeven
tal grafzerken in Friesland heeft vervaardigd.
Vermeldenswaard is dat hij een eigen atelier had.8
Slot
De combinatie van de beroepen landmeter en
grafzerkenhouwer in Friesland vraagt om een
verklaring. Deze kan nog niet worden gegeven
en tips zijn welkom. Waren de tekenvaardigheid
en de precisie van deze vaklieden de combinatie?
In tegenstelling tot Pieter Dircks komt Dirck
Lieuwes niet voor in het Repertorium van Tee
ling en is de laatste naam zodoende nieuw in de
verzamelingen van landmeters.
64
1 J.H. Holsbrink, Een interessante gevelsteen in Friesland, in: DHC 2007 -2,2007-3 en 2008 -2
2 J.H. Holsbrink, De Jacobsstaf op de grafsteen van Jacob Laurentius, in: DHC 2011-4
3 J.H. Holsbrink, De Jacobsstaf van Jacob Laurentius: kruisstok of kruishout?, in: DHC 2012-2
4 R. Ligtenberg, Grafzerken der XVIe eeuw in Friesland, in: De Vrije Fries, 1915
5 Verbeterd en aangevuld door W. Dolk. Voor internet bewerkt door M.H.H. Engels, mei 2007
6 Encyclopedie van Friesland, Amsterdam Brussel 1958
7 P.S. Teeling, Repertorium van Oud Nederlandse Landmeters, Deel II, Apeldoorn 1981
8 Genealogische aantekeningen betreffende enkele zerkhouwers op internet
