cartografen zoals Blaeu, Mercator. Ortelius en
zelfs van een minder bekende cartograaf als
Cornells Claesz. In de bijdrage wordt melding
gemaakt van een van de oudste atlassen van
de Nederlanden en wel het "Caertboeck" van
Wilem Barentz van 1595. Hij kwam nooit te
rug van Nova Zembla, maar zijn "Caertboeck"
is er nog wel en nu tentoongesteld. Om de ge-
exposeerde atlassen tocli niet teveel aan het
zonlicht bloot te stellen is voorafgaande aan de
tentoonstelling een groot deel van de inhoud
van de oude atlassen gedigitaliseerd. Daardoor
zijn deze digitale kopieën te raadplegen en
zelfs ook nog naar huis te mailen. Al met al
een waardevolle tentoonstelling om kennis te
maken met het prille begin van de Nederland
se cartografie. Het voorwoord van het "Caert
boeck" van Wilem Barentz werd afgesloten
met de groet: "Vacrt wel", die wij hier graag
citeren.
(Henk Holsbrink)
On derwater archeologie hij Texel heter
ontsloten
Van Arent D. Vos verscheen in 2012 bij de
RCE rapport NAR041: 'Onderwaterarcheolo-
gie op de Rede van Texel'. Sinds dit voorjaar is
er de webstek www.archeologieinnederland.nl
met nog slechts enkele downloadbare publica
ties, waaronder juist dit rapport over een do
zijn scheepswrakken (waarbij BZN=Burgzand
Noord). Hieruit:
Peillood (BZN 2). 'Vondst BZN2-977 is een
langwerpig loden object: een zogenaamd peil
lood. Het was vanouds een hulpmiddel voor de
(kiist)navigatie en werd gebruikt om water
dieptes te peilen, ofwel 'te loden'. Meestal wa
ren meerdere exemplaren aan boord van ver
schillend gewicht. Dit peillood is onderaan op
z'n breedst en neemt naar boven in omvang af,
ruwweg van 5 tot 3 cm. Het instrument is 36
cm hoog. iets krom, en het eindigt boven in
een soort knop met door en door een gat ter
bevestiging van de loodlijn. Aan de onderkant
zit een kegelvormige uitholling tot 3 cm diep.
Hierin kon de zeeman een hoeveelheid vet
doen om een monster van de zeebodem mee
omhoog te nemen. Het huidige gewicht is 4,52
kg. Het peillood heeft zes facetten. Op een
ervan staat het Romeinse cijfer VUII ingekerfd
met direct erachter - vermoedelijk ingeslagen
- een klein merkteken: een cirkel met duidelijk
links van het midden een verticale streep er
doorheen. De letters van de Romeinse 9 staan
nauwelijks beschadigd, diep ingekerfd in het
materiaal. Op een ander facet staat het Ro
meinse cijfer X. Dit is echter nog slechts als
dunne lijnfragmenten waar te nemen en valt
vanwege allerlei beschadigingen minder op.
Het peillood was ten tijde van de ondergang
van het schip vermoedelijk al een wat ouder of
in ieder geval een veelgebruikt exemplaar. Het
oppervlak zit vol met butsen en beschadigin
gen en de randen van de facetten zijn enigs
zins vervaagd. De aard van de butsen duidt
erop dat het lood regelmatig ook werd ge
bruikt op rotsachtige zeebodems. Het langdu
rige en intensieve gebruik kan een verklaring
zijn voor de cijfers op twee facetten en het ver
schil in kwaliteit van de weergave daarvan. De
cijfers staan voor negen, respectievelijk tien
pond. Het gaat waarschijnlijk om Amsterdam
se ponden van 494 gram. In zijn huidige toe
stand weegt het lood 70 a 80 gram meer dan
negen Amsterdamse ponden, maar ruim
schoots minder dan tien pond. Vermoedelijk
was het oorspronkelijk een tienponds peillood
en als zodanig gemarkeerd met het Romeinse
cijfer X. Na een tijdlang gebruikt te zijn, is het
lood opnieuw gewogen en daarna als negen-
ponds aangemerkt, waarbij men de X heeft
getracht weg te krassen. Kennelijk was het
lood door langdurig gebruik zeer ernstig ge
sleten, tenzij de eerste weging niet helemaal
correct was. Het feit dat de tekens van de VIIII
er zo vers uitzien, doet vermoeden dat de nieu
we weging relatief kort voor de ondergang van
het schip is uitgevoerd.'
Navigatie-inst ruinenten (BZN 8), 'Een an
dere, interessante functionele categorie zijn de
navigatie-instrumenten. Bij de ontdekking in
1998 zijn resten van twee Jacobsstaven gebor
gen. Door het NISA-duikteam zijn bovendien
drie messing kaartpassers gevonden en twee
fragmenten van ebbenhouten meetstokken, die
later zijn geïdentificeerd als fragmenten van
67
Peillood van BZN 2: zgn Pools kanonnenwmk
van ca. 1670 www.cidtnreelerfgoed.nl
