dhc.nl met link op www.hollandsecirkel.nl
sinds 2010 in de lucht is en meer films, dan
foto's bevat, maar dat dit na veel 'filterwerk'
nu snel anders werd. Vragen waren er wel naar
links met andere beeldbanken, zoals die van
Rijkswaterstaat en naar een e-contactformu-
lier voor het vervolmaken van beschrijvingen.
Voordracht dr.ir. Roel Nicolai
Zoals bekend is uit dit tijdschrift promoveerde
donateur Roel Nicolai in Utrecht op 'A critical
review of the hypothesis of a medieval origin
for portolan charts'. Zoals ook bekend is zou
na zijn boeiende uitleg in het Nederlands de
oorsprong van de portolaankaarten nog een
geodetisch, cartografisch en historisch raadsel
blijven. ('Ik kan alleen vertellen waar de kaar
ten niét vandaan komen.') Naar aanleiding van
de rubriek Reacties in DHC 2014-3 zette liij
recht niet gesuggereerd te hebben dat de aarde
voor de middeleeuwers plat was. Het misver
stand kwam door een uitspraak van een NRC-
journalist. Al sinds de calculerende Grieken
geloofde men dat de aarde als volmaakte
schepping bol moest zijn, maar wist niet hoe
dat kwam en in een kaart verwerkt moest wor
den. De eerste door Nicolai getoonde haast
kerkelijke Hereford Mappa Mundi van 1300
met Jeruzalem in het midden was dan ook 'een
kaart voor zondaren, niet voor geodeten'.
Daarna verschenen plots de geometrische
portolaankaarten, opvallend door de grote
nauwkeurigheid van de weergegeven kust
lijnen van de Middellandse Zee, die bijna even
gedetailleerd zijn als die op moderne kaarten
of satellietbeelden.
Het woord portolaan komt van portolanidat
zoiets als gids. of routebeschrijving naar ha
vens betekent en is afgeleid van het Latijnse
portushaven. De oorspronkelijke portolani
waren geen kaarten maar geschriften waarin
de verzamelde kennis van de zeelui over ha
vens, afstanden, richtingen en zeilaanwijzin-
gen waren opgenomen. Nicolai legde HR-
scans van portolaankaarten over digitale
Mercatorkaarten. Geodetisch gezien valt als
eerste ongerijmde aspect op dat de gehele
kaarten, niet groter dan lamshuiden, beter zijn
dan de details erop. (Overdrijving van kustele-
menten is bewust en verklaarbaar vanwege
hun visuele navigatie.)
Wat heette de 'consensusmening' over de
portolaankaarten haalde Nicolai onderuit na
cartometrische analyses met ook kleinste
kwadratenvereffeningen. Ze bleken niet primi
tief en projectieloos, gebaseerd op een vlakke-
aardemethode, maar geodetisch geconstru
eerd. Zijn aanleiding tot de studie was al dat
hij als geodeet de consensus raar vond, dat
portolaankaartbeelden op mercatorkaartbeel-
den leken, omdat de kromming in het Middel
landse Zeegebied verwaarloosbaar zou zijn.
Hetzelfde gold overigens voor een veronder
steld gemeenschappelijk corpus voor naviga-
tiegegevens. Politiek en logistiek toen onmo
gelijk! De kaarten zijn geen middeleeuwse
creatie, maar wat dan wel? Bedrog is onmoge
lijk, gezien het bestaan van honderden exem
plaren op origineel materiaal. Moe werd
Nicolai na de publiciteit over de promotie van
suggestieve mails van lezers van het boek
'1421. Het jaar waarin China de Nieuwe
Wereld ontdekte' van Gavin Menzies.
De enige onbewezen hypothese lijkt een oor
sprong in de Grieks-Romeinse oudheid te zijn.
De 'jonge' doctor kon dan ook niet nalaten een
sheet met het Antikythera-mechanisme (140-
80 v. Chr.) te tonen. Het is een analoge compu-
131
Roel Nicolai op 3 maart 2014
