Anders dan verwijzend naar het zonneprisma,
schijnt er Nederlandstalig niets over dit instru
ment te zijn geschreven, ook niet door de uit
vinder zelf. Roelofs maakte er wel - en waar
schijnlijk toen voor het eerst - in 1947 gewag
van in de internationale geodetische pers.4 Zijn
in Nederland in het Engels, dus voor de inter
nationale markt, in 1950 uitgekomen vakwerk
over de geodetische toepassingen van de astro-
nomie5 is hier tevens de primaire bron. "Cour
tesy C.J. van Leeuwen, Delft, Holland" schreef
Roelofs bij enkele daarin opgenomen foto's van
het zonneprisma, die hij ook al ter illustratie
aan zijn artikel van 1947 had toegevoegd. Het
was aan deze instrumentmaker Van Leeuwen
van de Delfse Haarsteeg 1a (op de zuidelijke
hoek van de tegenwoordige Clarenstraat en de
Lange Geer), dat Roelofs de vervaardiging van
een prototype van het zonneprisma opdroeg en
de productie- en handelsrechten betreffende
het instrument in het vooruitzicht stelde. Zo
kon het zijn dat Van Leeuwen als beoogd hou
der in mei 1947 bij de toenmalige Octrooiraad
in Den Haag patent had aangevraagd op de
vervaardiging en verkoop van een "inrichting
voor het vergemakkelijken van het azimutaal
en/of zenithaal richten van een theodoliet op
een bepaald punt op of naast de zon"6, nog
voordat Roelofs' eerste publicatie over zijn
zonneprisma najaar 1947 het licht zag. Het
werd oktober 1949 voordat het gezochte oc
trooi (nummer 64691) werd verleend, en intus
sen had Van Leeuwen al buitenlandse erken
ning aangevraagd, te beginnen in Amerika in
mei 1948 voor het "solar attachment for theo
dolites", een verzoek dat in mei 1950 werd in
gewilligd.7 In 1951 volgden patenten in Duits
land (voor een "Zusatzeinrichtung an einem
Theodolit zur Erleichterung des Richtens des
Fernrohrs auf die Sonne") en onder de "Impro
vements in and relating to theodolites" in het
Verenigd Koninkrijk. Het zonneprisma van
Roelofs werd ook gepatenteerd in Zwitserland
en Italië. Dat C.J. van Leeuwen, nadrukkelijk
wijzend op zijn uitsluitend nieuwe machines, in
1948 in de omgeving van de Leidse instru-
mentmakersschool "voor de fabricage en repa
ratie van landmeetkundige en luchtkaarteerin-
strumenten" poogde "instrumentmakers en
[een] precisiedraaier" aan te trekken,8 lijkt aan
te geven dat hij voor professor Roelofs' vinding
142
Het wegklapbare zonneprisma op adapter, zij- en
vooraanzicht volgens C.J. van Leeuwen. Tekening
bij publicatie patent 2.506.037 U.S. Patent Office,
2/5-1950. Bron: www.google.com/patents
Opbergkistje voor zonneprisma op adapter met
logo Van Leeuwen, Delft ('waterpassende leeuw')
en patenten. Coll. TU Delft, foto: Joop Gravesteijn
Het zonneprisma in vroege uitvoering.
Roelofs, 1950: "Courtesy C.J. van Leeuwen,
Delft, Holland". a: behuizing wiggen en filters;
b: adapter; c: scharnier; d: klemschroef
4 R. Roelofs, "A new device for solar observations", Bulletin Géodésique 1946-'47, pp. 336-342
5 Idem, Astronomy applied to land surveying, Amsterdam 1950
6 www.mijnoctrooi.rvo.nl/Eregister
7 www.google.com/patents/US2506037
8 Advertentie 2 maart 1948 in de Leidse Courant en in het Leidsch Dagblad
Prof R.Roelois- Netherlands
U S A. Pat 2 506 037 O R Pat 803 4 7
British Pat 655.667 N«th Pat 64 691
Swiss Pat. 265.879 ltal_Pat_442 539
TYPE Z P N"
