2015-3 (Column: doe-opnames)
Deze foto en de vraag van Adri den Boer
"Waarom deden zij dat in meervoud?" (het
positiebepalen) vraagt gewoon om een reac
tie. Ongetwijfeld zijn er anderen die weer
andere details van deze foto kunnen verkla
ren. Maar mij vallen een paar dingen op
(foto opgezocht en vergroot op de website):
In de toelichting op www.geheugenvanne-
derland.nl (Bron: Het Leven, Spaarnestad
Photo) staat 'een paar mariniers'. Een veel
voorkomend misverstand. Bedoeld wordt
waarschijnlijk 'een paar marinemensen'.
Mariniers zijn wel marinemensen, maar
andersom klopt dat niet.
De heren staan helemaal op het achterschip
(nabij de vlaggenstok), een zeer ongebrui
kelijke plaats om positiemetingen te doen.
Normaliter gebeurt dat op de brug, waar
ook de tijdmeters opgesteld staan, onmis
baar voor zons- of stersbestekken.
De linkse lijkt niet met een sextant bezig,
maar met een kijkertje of zo; eventueel met
een sextant in horizontale stand. Dat is ook
een mogelijke toepassing, voor het meten
van horizontale hoeken, maar het ligt niet
voor de hand dat te combineren met verti
cale hoeken (de zon in dit geval).
De tweede persoon van links constateert
wat beteuterd dat het kijkertje van zijn sex
tant ontbreekt Mogelijk heeft de linkse
persoon dat in z'n hand??
Ik ben niet bekend met uniformen uit 1914.
Maar gezien het ankertje op de kraag gok
ik dat het adelborsten zijn, die wat aan het
spelen (of oefenen) zijn met een sextant.
Het is niet gebruikelijk op zee een pet op te
hebben. Misschien toch alleen voor de
foto??
Overigens was het juist bij het meten van
zonshoogten (althans bij de koopvaardij)
gebruikelijk om dat met een aantal (zoveel
mogelijk) stuurlieden tegelijk te doen, om
zodoende een controle aan elkaar te hebben
en eventueel metingen te middelen. Op zee
werd normaliter dagelijks rond 9h een
"zonshoogtelijn" geschoten (die een goede
indicatie geeft van de geografische lengte op
dat moment), gevolgd door het meten van de
"zonsmiddaghoogte" om 12h ware tijd (zon
precies in de meridiaan), waaruit nauwkeu
rig de geografische breedte te vinden is. De
hoogtelijn van 9h werd dan op de kaart 'ver
schoven' volgens de -- naar schatting -- 'be
houden koers en verheid'. Samen met de ge
vonden middagbreedte volgde daaruit het
zons-middagbestek, een belangrijke dage
lijkse positie.
Hans Ferwerda
PS Zie ook op de site de aansluitende foto
'Nederlandse marine: Gezicht op de com
mandobrug van de HMS "Noord Brabant".
Boven in beeld een officier met sextant.
1914.' (redactie DHC)
2015-3 (Column: doe-opnames)
In deze column was een foto opgenomen
van een (waarschijnlijk Amerikaans) meisje
achter een "...old4 leveling screw transit...".
Dat de Amerikanen hun kinderen geodesie
met de paplepel ingieten, mag ook duidelijk
zijn uit de hier getoonde foto's. Ze komen uit
het boekje W. L.E. Gurley, Gurley Ma
nual of Surveying Instrumentsforty-ninth
Adjustments of Transits
Fig. se
The son of the County Surveyor At Grand Canyon,
Arizona, learns adjusting early.
165
