dat een van de twee wigvormige correctie
filters, zoals beschreven door Aardoom voor de
vroege Roelofs-prisma's, weggenomen is en er
dus slechts in één richting gecorrigeerd wordt.
Wat mogelijk nog opmerkelijker bij dit prisma
is, is dat de twee wiggen bij dit exemplaar niet
haaks op elkaar staan, terwijl het beeld van de
vier zonneschijven wel netjes vierkant is (zie
afbeelding 8). Het lijkt er dus op dat de wiggen
niet evenwijdig aan de brekende ribbe doorge
sneden zijn, of dat dit tenminste bij één van de
wiggen het geval is.
Het Wild-exemplaar is nog in nieuwstaat, wei
nig gebruikt en geheel vrij van slijtage- en de
montagesporen. Toch is ook hier een flinke
centreerfout aanwezig. Het optisch midden be
vindt zich bij het Wild-exemplaar net buiten de
overlap van twee zonneschijven. Als enige ver
klaring hiervoor is dat bij de productie de, in
middels enkelvoudige en diagonale, correctie
wig circa 90° verkeerd gemonteerd is, zodat
het optisch midden bij C in figuur 7 terecht
komt. Volgens de berekeningen van Aardoom
zou dit een afwijking van circa 23 boogminu-
ten moeten opleveren.25 Uit de enige serie van
acht metingen waarbij het prisma met de cen-
treerfout in azimutale richting gemonteerd zat,
bleek dit ruim 26' te zijn, hetgeen mijn ver
moeden bevestigt.26 Ook het feit dat de opti
sche as iets aan de kant van de primaire zon
neschijf van het midden zit (nabij D in figuur
7) en de rotatiehoek dus iets meer dan 90 gra
den is (uit berekening volgt dat circa 108 gra
den een fout overeenkomstig met de gevonden
afwijking geeft), bevestigt dit vermoeden.
Ongeacht waar de afwijkingen vandaan ko
men, is het opmerkelijk dat bij zo'n kleine
steekproef twee van de drie prisma's signifi
cante afwijkingen vertonen, terwijl ze beide
reeds van correctiefilters voorzien zijn (ge
weest) en één van hen nog steeds in nieuwstaat
verkeert. De eerder genoemde opmerking dat
het doorslaan in de praktijk van geen toege
voegde waarde is, kan dus geen stand houden.
Concluderend kan gesteld worden dat kort na
het afronden van Leen Aardooms artikel,
dankzij onze onderlinge en levendige corres
pondentie, nog een aantal interessante wetens
waardigheden over het Roelofs zonneprisma
boven tafel gekomen zijn. Van drie extra Van
Leeuwen-exemplaren is de locatie en het serie
nummer bekend, terwijl ook gebleken is dat in
het Verenigd Koninkrijk soortgelijke prisma's
gemaakt zijn. We hebben iets meer, zij het nog
beperkt, inzicht gekregen over de aantallen en
prijsstelling van de Wild-exemplaren en dank-
7
7. Centreerfouten in het Roelofs-prisma
(tekening auteur)
8. De niet-haakse opstelling van de wiggen in het
Van Leeuwen-prisma van de auteur (foto auteur)
25 Deze afwijking is zoals waargenomen in het kijkerbeeld. De afwijking in het horizontale vlak volgt uit 2*asin(sin(23'/2)/
cos(zonshoogte)), die is afgeleid van de formules gegeven door G.A. van Kerkwijk, Geodesie voor de Kadetten van alle Wapenen:
Wiskundige Leer-cursus ten gebruike Der Koninklijke Militaire Akademie, (Breda, 1847), p. 266.
26 De standaarddeviatie van deze meting was circa 2'.
