Opmerkingen
De beide vertalers zijn zeer lovend over het
werk van Bion. Doppelmayer laat duidelijk
weten dat dit het eerste boek op dit gebied in
deze uitvoerige vorm is dat hij kent. De meeste
latere gebruikers verwijzen alleen maar en la
ten een kwalificatie achterwege. Een uitzonde
ring is Peter Brophy, die de Engelse herdruk
van 1972 door The Holland Press Ltd. te Lon
den van een derde voorwoord voorziet, waarin
hij het gebruik van superlatieven niet schuwt.
Hij stelt, dat in deze apocalyptische tijd dit
boek nog beter is dan een gebruiksaanwijzing
om te overleven.
De datum van de eerste Franse druk is 1709.
Uit de tekst blijkt echter, dat een bepaling van
de graadlengte door Cassini in 1700 van 57292
toises9 nog niet gebruikt wordt en wel die van
Picard uit 1671, zodat de datum waarop de in
formatie uit het boek actueel is het beste tegen
het eind van de 17e eeuw geplaatst kan worden.
Namen worden door Bion alleen genoemd in
directe relatie met een instrumentontwerp, bij
voorbeeld de waterpas van Huijgens en een
zonnewijzer van de Jezuïet P. Pardies.
Er wordt jammer genoeg niet verwezen naar
andere literatuur, behalve bij de artillerie
instrumenten in boek 5 en in boek 6 zoals
vermeld.
In de eerste druk ontbreken nog de theodoliet,
de sextant en de Hollandse cirkel, die kennelijk
op dat moment in Parijs nog niet gangbaar zijn.
In boek IV worden op pag. 125 de lengten van
diverse mijlen genoemd. Voor de lengte van de
Duitse mijl geeft Bion 3626 toises. Omgere
kend zou dit 15,7 mijlen per graad inhouden,
terwijl 15 mijl per graad ook toen al voor de
gewone Duitse mijl gebruikelijk was. Vermoe
delijk is hier sprake van een rekenfout of een
drukfout. Ook in de Duitse vertaling en in de
latere uitgaven van het boek keert deze fout
terug. Uit dergelijke fouten zou men kunnen
opmerken welke latere schrijvers stukken van
Bion gekopieerd hebben. Een zoektocht met
Google levert echter geen treffer op.
Gezien het commentaar van de vertalers op het
boek van Bion lijkt de indruk uit de inleiding
correct, dat dit boek het begin is van landmeet-
kundige informatie uit de wereld van de instru-
mentkunde.
Het vervolg
De wens van Doppelmeyer, dat zijn vertaling
verdere publicaties tot gevolg mag hebben, is
niet aan dovemansoren gericht geweest, want
zoals bekend zijn de instrumentfabrieken nog
steeds actief in het verspreiden van vakgerichte
informatie. Enkele voorbeelden laten we hier
volgen. Doppelmayer zelf heeft indirect ook
voor een vervolg gezorgd. In 1731 ontmoette
hij op de universiteit de dan 18-jarige student
G.F. Brander, die later een instrumentmakerij
in Augsburg vestigt. Hier vervaardigt hij in
1760/1761 een astronomisch kwadrant voor de
Keurvorstelijke Beiersche Academie, waarvan
de kenmerken overeenstemmen met de gepu
bliceerde instrumenten in de Tweede Aanvul
ling op de vertaling van Doppelmayer van het
boek van Bion. In het herdenkingsboek, dat
verschenen is in 1983 ter gelegenheid van het
feit dat het 200 jaar geleden was dat G.F.
Brander overleed, wordt vermeld dat het werk
van Doppelmayer grote invloed op Brander
heeft gehad.10 Vanaf 1753 tot 1782 verschijnen
31 gedrukte publicaties van Brander, hiervan
hebben er twintig betrekking op astronomische
of geodetische onderwerpen. In 1764 heeft hij
een Duitse vertaling van het Engelse boek van
John Hadley over een nieuw hoekmeetinstru-
ment, te weten "het hadleyse kwadrant", gepu
bliceerd. In het herdenkingsboek komt een niet
gedateerde catalogus voor van na 1783. Hierin
wordt onder het kopje -Compendium geometri-
cum- een educatief product genoemd. Het be
treft een koffertje waarin mini-instrumentjes
zitten, vergezeld van een gebruiksaanwijzing
en de opmerking dat het beslist niet als speel
goed gezien mag worden. Verdere toelichting
maakt duidelijk, dat het gaat over een land-
meetdoos, bestemd voor grote heren om aan
leergierige jonge prinsen cadeau te doen. (Een
kleine doelgroep of een uitgekiende reclame?)
Een standaardwerk komt in 1908/1914 op de
markt bij het verschijnen van het boek in twee
delen van Joh. A. Repsold: Over de geschiede
nis van Astronomische Meetinstrumenten van
52
9 H.C. Pouls, pag. 256
10 Alto Brachner, G.F. Brander, 1713-1783. WissenschaftHcheInstrumenteaus seiner Werkstatt, München 1983
