legen is in de wijze waarop zijdelingse ver
plaatsing van het zonnebeeld wordt verkregen:
met behulp van twee haaks gekruiste driehoe
kige prisma's (optische wiggen) bij 'Roelofs',
tegenover één conisch prisma bij 'Willson',
meetkundig beschouwd, een rechte cirkelkegel.
Om, in gedachten, van daaruit te komen bij
prof. Roelofs' oplossing, kunnen we de bij
behorende cirkel zien als ingeschreven in een
regelmatige N-hoek en als limietgeval daarvan
als N nadert tot oneindig. Bij eindige waarden
van N 'ontaardt' de mantel van de cirkelkegel
in een regelmatig N-vlak van facetten, die ge
zamenlijk de kegel omsluiten. Als Willsons
conisch prisma aldus door een 'facetten- of
piramideprisma' zou worden vervangen, dan
zou elk van die facetten (afhankelijk van de
gekozen deviatie) een naar een kring verscho
ven beeld van de zon opleveren. Bij N 4 - we
hebben dan een 'gewone' regelmatige 4-zijdige
piramide - zou dat vier identieke zonnebeelden
opleveren, symmetrisch gerangschikt rondom
een donker vierkantje in het midden; ongeveer
zoals Roelofs dat verkreeg met twee haaks ge
monteerde optische wiggen. Met het verschil
echter dat het centrum van Willsons vierkantje
direct zou samenvallen met het middelpunt van
de 'normale' zonneschijf en niet meer - zoals
bij Roelofs het geval is - daarheen zou moeten
te worden omgerekend of met behulp van aan
vullende optiek daarheen zou moeten worden
verplaatst. Een ongerief dat Roelofs trouwens
had kunnen ondervangen door toevoeging van
twee over 180°, respectievelijk 270°, gedraaide
wiggen, waardoor het beeld van de zonneschijf
- evenals door een vierzijdig piramideprisma
- symmetrisch in vier richtingen zou worden
gedevieerd; een uitbreiding die echter ten koste
zou zijn gegaan van na te streven minimale
afmetingen van het zonneprisma en zeker
prijsverhogend had gewerkt.
Volgens zijn in 1947 bij de Nederlandse
Octrooiraad ingediende aanvraag11 was de ge
schetste opzet met twee haakse wiggen slechts
een voorbeeld van "een zeer eenvoudig en be
trekkelijk goedkoop te vervaardigen prisma
systeem" waarmee het idee zou zijn te realise
ren en konden daartoe ook "andere optische
systemen" in aanmerking komen. Blijkbaar
waren vanaf het begin eenvoud en prijsstelling
belangrijke overwegingen en, hoewel prof.
Roelofs al zal hebben ingezien dat de bedoelde
excentriciteit kon worden voorkomen door toe
voeging van twee extra wiggen of gebruik te
maken van een, toen waarschijnlijk prijzig,
regelmatig vierzijdig piramideprisma, deed hij
dat niet en nam hij het ongerief van de nood
zakelijke correcties voorlopig voor lief. Een op
voorhand kostbaar conisch prisma zal in het
geheel niet aan de orde zijn geweest.
Verantwoording en dank
Nicolas de Hilster droeg in belangrijke mate
bij met aanvullende gegevens en constructief
overleg.
Afbeelding van de
zon door hypothe
tisch regelmatig
8 -zijdig facetten-
prisma.
Tekening: schrijver
Afbeelding van de
zon door regelmatig
vierzijdig piramide
prisma met het
'donkere vierkantje'
op het middelpunt
van de zon.
Tekening: schrijver
Conisch prisma omsloten door regelmatig
vierzijdig piramideprisma. Tekening: schrijver
11 Noot 4
57
