Zoekverhaal van octant als
fotografenattribuut
'Ik denk dat dit mijn overgrootvader is, Jan
Storm, geb. in 1844 in Vlaardingen, zeeman en
schipper. Op het tafeltje een globe - dacht ik,
maar bij nadere bestudering lijkt me dat het z'n
zuidwester is. Op zijn knie een sextant Is
daar meer over te zeggen? Zou zo'n eenvou
dige jongen zelf een sextant bezeten hebben,
was een sextant standaard voorhanden aan
boord van een haringvisser of was het een
,vast attribuut' van de fotograaf aldus een
vraag aan de redactie van Reinder Storm, con
servator Cartografie, Geografie en Reizen, Bij
zondere Collecties - Universiteit van Amster
dam. Met dr Jan van de Voort van het
Vlaardings Museum kwamen we tot de conclu
sie dat de optie 'attribuut van fotograaf' de
meest waarschijnlijke is. ('Voor zo ver mij be
kend bezat een visser in de 19e en eerste helft
20e eeuw geen eigen nautisch instrument, uit
zonderingen daargelaten (schipper of stuurman
misschien); nautische instrumenten behoorden
tot de uitrusting van het schip.') Van de Voort
deed ooit onderzoek naar visserijonderwijs.1
Hij keek naar aanleiding van de vraag nog
eens in de Verslagen van het College voor de
Zeevisscherijen in 1905 en 1909: 'Als er al een
instrument wordt genoemd naast barometer en
thermometer, dan is dat altijd een octant; een
sextant ben ik niet tegengekomen. De octant
die de visserijschool te Marken gebruikte in
1905, was een bruikleen van de gemeente
Marken.' Nicolas de Hilster, binnen de redactie
dé specialist ter zake: 'Het instrument in Jans
hand is geen sextant, maar een octant. Ik heb
de foto iets opgeblazen en een foto van mijn
octant er overheen gelegd. Wat opvalt is ten
eerste dat de foto gespiegeld is, ik moest mijn
octant spiegelen om hem hetzelfde uit te laten
zien. Verder lijkt er een redelijk cruciaal on
derdeel te missen: de kimspiegel. Ik heb de
locatie ervan aangegeven met een cirkel. Het
licht op de foto van Jan komt van linksboven
en je zou iets van schaduwwerking verwachten
naar rechtsonder. Bij de foto van mijn octant
komt het licht van rechtsonder en je ziet duide-
lijk een schaduw naar linksboven. Nu kan dit
uiteraard door de kwaliteit van de scan komen.
Mocht de kimspiegel ontbreken, dan was het
instrument uiteraard een attribuut. Wie de ei
genaar ervan was is moeilijk te zeggen. Het
model octant werd tot ver in de 19de eeuw nog
vervaardigd, zeker tot de jaren 30-40.
Het exemplaar lijkt niet alleen de kimspiegel te
ontberen, maar ook de makersnaam (net als bij
mijn exemplaar). Deze naamplaat was meestal
op een ivoren plaatje aangebracht welke door
kromtrekken vroeger of later per ongeluk door
de indexarm eraf gestoten werd zodra het bo
ven het frame uit begon te steken. Het instru
ment was dus kennelijk niet nieuw toen Jan het
vasthield.' Tot slot sprak Reinder Storm in
Vlaardingen een zus van zijn vader, geboren in
1921: 'Wie erop staat kon ze me (geloof ik
niet met zekerheid zeggen. Wel zei ze dat deze
jongeman hier nog maar 21 is en dat de foto in
Engeland is gemaakt. Dat laat dus nog steeds
de mogelijkheid open dat het gaat om ,onze'
Jan Storm, ook schrijver trouwens van het
74
1 Het visserijonderwijs in Nederland in de 19e en vroeg 20e eeuw. Een overzicht J.P. van de Voort Verschenen in: Tijdschrift voor
Zeegeschiedenis. - 4(1985)3. - p. 220-234; Symposiumnummer 'Anderhalve eeuw zeevaartkundig onderwijs in Nederland 1800-1950';
Visserijonderwijs in Nederland 1800-1940, een schets J.P. van de Voort Verschenen in: Historisch Jaarboek Vlaardingen. - 12(1988).
- p. 89-103
Jan Storm met octant in de 19de eeuw
(foto Reinder Storm) plus toegevoegde octant
