mee samenhing. Zijn vertaling werd door hem
aldus opgedragen: "To his Grace, John Duke
of Argyll and Greenwich, &c. Lord Steward of
his Majesty's Houshold". Behalve het vertalen
en bewerken van de herdrukken van Bion heeft
hij nog meer vertalingen op zijn naam staan.
Nederlands
Google heeft een Nederlandse vertaling gedi
gitaliseerd en daarbij het jaartal 1709 van het
Franse origineel vermeld, wat tot verwarring
leidt, omdat de vertaler toen nog geboren
moest worden. Dit is weer eens iets anders dan
een postume uitgave.
Het manuscript is nooit eerder gedrukt en be
rust bij het Boerhaave Museum in Leiden.
De vertaler was Jacob Grauwers (1730-...?)
onder de titel Verhandeling van de Constructie
in de Voornaemste Gebruiken der Mathemati
sche Instrumenten met nodige platen verciert,
314 pagina's.
Grauwers was als wiskundige in 1753 te Lei
den afgestudeerd. In 1757 heeft hij een mis
lukte poging gedaan om lector aan de acade
mie te Leiden te worden.8 Vermoedelijk is de
vertaling rond deze tijd door hem gedaan.
Omdat de Franse, Duitse en Engelse teksten op
internet gratis te raadplegen zijn, wordt op de
Nederlandse tekst niet ingegaan.
De inhoud van het boek
De Duitse vertaling van de eerste uitgave van
Doppelmayr wordt als leidraad aangehouden,
omdat deze vertaling exact het Franse origi
neel volgt.
Doppelmayr begint met zijn eigen inleiding,
waarin hij een lans breekt voor het gebruik van
de wiskunde in de wetenschap en de kunst
door gebruik te maken van instrumenten en
andere wiskundige hulpmiddelen. Hij consta
teert, dat er tot voor kort geen goede boeken
op dit gebied verschenen waren, tot dit boek
van Bion op de markt kwam. Omdat veel Duit
sers de Franse taal niet beheersen, leek het
hem zinvol om met deze vertaling dit probleem
te ondervangen. Sommige Franse woorden zijn
moeilijk in het Duits om te zetten, daarom
voegt hij voor dergelijke gevallen een aparte
woordenlijst met omschrijving als bijlage toe.
Hij eindigt met de wens dat dit boek de aanzet
mag zijn tot verdere publicaties.
Bion deelt in zijn voorwoord mee, dat hij alle
gangbare wiskundige instrumenten van dat
moment zal beschrijven met hun vervaardiging
en gebruik. Daarna gaat hij al snel over tot het
verduidelijken van de indeling van het geheel
in acht boeken, die weer onderverdeeld zijn in
hoofdstukken en secties. De inhoud van ieder
boek wordt kort samengevat en de functie van
de tabellen en tekeningen worden benoemd.
Na het voorwoord volgt de inhoudsopgave en
de van toepassing zijnde definities volgens de
elementen van Euclides. Hij vermeldt erbij, dat
zonder de kennis van deze definities het boek
niet te begrijpen is.
Globaal overzicht
Boek 1: Aan de hand van het gebruik van de
passer, schaallat, trekpen, tekenhaak, transpor
teur en gradenboog wordt een cursus beschre
ven die zowel meetkunde als technisch tekenen
bevat.
Boek 2: Het construeren van en werken met de
sektor of proportionaalpasser in verschillende
uitvoeringen voor het rekenwerk
Boek 3: Speciale tekentechnieken met behulp
van diverse soorten passers, onder andere een
passer met drie benen
Boek 4: Het landmeten begint met de lengte
meting m.b.v. de meetstok, het meetsnoer, de
roede en de meetketting. Om een indruk te
geven over de beschreven eerste instructies: Bij
het aan elkaar leggen van de meetstokken
moeten de assistenten om beurten hardop het
aantal uitgelegde stokken roepen, de één de
oneven aantallen en de ander de even. De ver
schillende in gebruik zijnde lengtematen wor
den aan de Parijse voet gerelateerd, alleen al
23 verschillende voeten uit geheel Europa.
Vervolgens komen de équerre, het ronde plan
chet met kijker en statief en het geometrisch
kwadrant met hellingmetingen aan de orde. De
boussole en de grafometer krijgen uitvoerig
aandacht. Dit alles voorzien van tabellen en
tekeningen.
Boek 5: Het waterpassen met flesjes-waterpas
50
8 Stefanie Stockhorst (ed.), Cultural Transfer Through Translation: The Circulation of Enlightened Thought in Europe by Means of
Translation, Amsterdam/New York 2010
