te zetten. Deze lat loopt evenwijdig aan de ver
bindingslijn van de passerpunten. De passer
geeft alleen de juiste hoogte-aflezingen, als bij
een horizontale stand van de passerpunten de
pendel het nulpunt van de verdeling aangeeft.
Het gebruik van de passer is identiek aan dat
van de hiervóór genoemde exemplaren, waar
bij men bij heuvelachtig terrein bij het noteren
van de hoogteverschillen moet aangeven of het
een stijgende of een dalende waarde is.'
Als men zo'n passer zou construeren waarvan
op de cirkelboog een verdeling zou zijn aange
bracht met een cosinusverdeling, aflopend van
1,00 onderaan naar 0,00 bovenaan, dan zou
daarmee niet het hoogteverschil worden ge
meten, maar de gecorrigeerde lengtes per slag
om de horizontale afstand te bepalen. Toen ik
deze afbeelding in het boek had gevonden,
ging ik er ten onrechte van uit dat dat de be
doeling was van deze passer!
Landmeterspasser ook bekend in Nicaragua?
Zoals in de inleiding al was genoemd, ben ik
al erg lang met dit onderwerp bezig. Toen mijn
kinderen nog op de basisschool zaten, kregen
zij het blad Samsam, destijds een uitgave van
het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT).
Dat blad vertelde over het werk dat Nederland
se vrijwilligers van de SNV, een Nederlandse
Ontwikkelingsorganisatie, in een groot aantal
ontwikkelingslanden. In het nummer van april
1995 vertelde één van hen over zijn werk in
Nicaragua. De meeste boeren uit het dorpje
waar hij toen werkte, hadden zich aangesloten
bij 'Campesino a Campesino', een soort boe
renbond. Boeren voor boeren betekent het. En
juist het logo van die organisatie trok mijn aan
dacht. Dat moet wel een soort landmeters
passer zijn (afb. 15). Er hangt zelfs een soort
schietlood aan de bovenkant, zodat je, als er op
de dwarsverbinding een verdeling is aange
bracht en het schietlood in het midden hangt,
weet dat de passer horizontaal is. In het blad
staat ook een gesprek met een van de boeren
die zich heeft aangesloten bij 'Campesino a
Campesina'. Hij heeft zijn akkertjes op de top
van een berg, en er dreigt altijd gevaar dat bij
een regenbui de vruchtbare grond wordt weg
gespoeld. Hij vertelt dat hij veel geleerd heeft,
o.a. hoe hij een goede greppel moet graven, en
hoe hij stenen om zijn akkertjes moet leggen
om erosie te voorkomen, en dan zegt hij: 'en ik
kan de helling van mijn stukjes grond bepa
len. Dus ook in 1995 werd de meetpasser nog
gebruikt, aan de andere kant van de wereld!
(Zie afb. 16.) En met succes!
Karten und Koördinaten. Die Entwicklung des
Liegenschaftskatasters im Westmünsterland.
Afb. 17. Een afbeelding
van een houten exemplaar
uit de 19e eeuw, aanwezig
in het Hamaland Museum
Vreden (D.). Deze wordt
aangeduid als 'Messrute'.
De afstand tussen de
punten is A roede
0,94 m,
143
Afb. 15. Het logo van de
Union Nacional de
Agricultures y Ganaderos
(U.N.A.G.) Campesino a
Campesino, uit het blad
Samsam nr. 4 - april
1995, blz. 16
Afb. 16. Het gebruik van het instrument uit
Nicaragua; hetzelfde blad, blz. 3
Veldpassers in een Duits museum
In 2006 ben ik naar de tentoonstelling 'Von
Gauss bis Galileo - Die Entwicklung des Lie-
genschaftskatasters im Westmünsterland' ge
weest, die was georganiseerd in het Hamaland-
Museum in Vreden, enkele kilometers over de
grens ten noorden van Winterswijk. In dat mu
seum zag ik ook twee op de landmeterspasser
lijkende voorwerpen aan een wand hangen. Ik
heb ik toen ook het boek gekocht dat bij die
tentoonstelling werd uitgegeven: Ketten,
1 roede 3,766 m).
