AwycrJina
werk Sieben Bücher von dem Feldbau versche
nen.19 Dit betrof de Duitse vertaling van het
Franse werk over landbouw L'Agriculture et
Maison Rustique, waarin ook uitgebreid aan
dacht aan de landmeetinstrumenten besteed
werd, waaronder de meetketting.20 Dit werk
was oorspronkelijk uitgegeven in Frankrijk in
1554 door Charles Estienne (Stephano in het
Duits) en later uitgebreid door Jean Liebault
(Liebhalto in het Duits).21 De sectie over het
landmeten en de meetketting werd pas in 1578
aan de Franse editie toegevoegd en vervolgens
in 1579 naar het Duits vertaald.
L'Agriculture et Maison Rustique is echter niet
het eerste Franstalige werk dat de meetketting
behandelt.22 Een paar jaar eerder, in 1575, is
het Jean de Merliers die het instrument toont in
zijn La Pratique de Géométrie.23 Het eerder
genoemde L'Agriculture et Maison Rustique is
ook in het Nederlands en in het Engels ver-
taald.24 De eerste Nederlandse editie uit 1566
bevat geheel volgens verwachting geen sectie
over het landmeten, maar de edities van 1588
en 1594 wel.25 Ook de Engelstalige edities van
1600, 1606 en 1616 behandelen de meetket
ting.26
In Nederland was het dus, voor zover bekend,
de Nederlandse vertaling van Estienne's werk
die de meetketting in het Nederlands be
schreef. De vertaling, die uitkwam onder de
titel De Veltbouw ofte Lantwinninghe, was van
de hand van "...den welgheleerden Heer Mel-
chior Sibizius Silesius der Artseney Doctor."27
De sectie over de meetketting wijkt af van die
gegeven door Estienne en het is de vraag of
Sibizius Silesius daar zelf voor verantwoorde
lijk was of dat hij bij het opstellen ervan de
hulp heeft ingeroepen van een landmeter. Zo
als eerder gemeld waren het Sems en Dou die
als eerste Nederlanders de meetketting be
schreven, en wellicht hebben zij bijgedragen
aan de Nederlandse vertaling van Estienne's
werk, de voorgestelde lengtes van de meet-
kettingen van 5 en 10 roeden is gelijk in beide
werken.
Na Sems en Dou wordt de meetketting hier in
Nederland door Adriaan Adriaansz. Metius
beschreven, zij het in het Latijn.28 Over het
instrument schreef Metius:
11
Afb. 1. De 'wyer line' uit Cyprian Lucar's werk
(1590)
Porro in longioribus intervallis mensurandis,
catenam ex ferreis filis quinque perticis longam,
usurpamus. Cujus virgae annulorum caterva-
tione, ut hic videre est, colligantur. Virga inter
duorum annulorum centra pedem exacte aequan-
to, discriminis gratia decima vel duodecima,
19 C. Stephano, J. Liebhalto, Sieben Bücher von dem Feldbau (Jobin, 1579)
20 Stephano, Liebhalto, Sieben Bücher..., pp. 471-478
21 Zie L. Paya, Books on Architecture: Estienne, Charles - L'agriculture et maison rustique, (2013), http://architectura.cesr.univ-tours.
fr/Traite/Notice/Estienne1564.asp?param=en (laatst geraadpleegd 15/01/2016). Voor de meetinstrumenten zie de 1578 editie van:
C. Estienne, J. Liébault, L'Agriculture et Maison Rustique, (Paris, 1578), 263v-267v.
22 De 1572-editie bevat deze sectie niet, zie C. Estienne, J. Liébault, L'Agriculture et Maison Rustique (Paris, 1572)
23 J. de Merliers, Le pratique de Geometrie (Paris, 1575), f.3r.
24 C. Estienne, M. Everaert, De Landtwinninghe ende Hoeve (Antwerpen, 1566). C. Estienne, Maison Rustique, or The Countrey Farme:
compiled in the French tongue by Charles Steuens and Iohn Liebault doctors of physicke: and translated into English by Richard Surflet
practitioner in physicke... (London, 1606)
25 C. Estienne, J. Liebault, J. de Clamorgan, M. Everaert, M. Sebizius Silezius, De Veltbouwofte Lantwinninghe:inhoudende eenerechte
wel bestellinghe eenes hofs te bouwen: cruydthouen ende fruythouen te maecken: alderhande boomen te planten: byen te houden: te
distilleren:visschen te vangen: ackerlandt te winnen: wijngaerden te oe ff enen: medicinale wijnen te bereydë: parck voor wilde beesten
te maken, midtsgaders de wolueiacht (Amsterdam, 1588), pp. 195-196
26 Estienne, Maison Rustique, or The Countrie Farmepp. 650-664
27 Zie noot 25.
28 A.Asz. Metius, Arithmeticae etGeometriae Practica (Franeker, 1611)
2017-1 De Hollandse Cirkel
