(Bovendien, om de langere afstanden te meten is een keten van ijzerdraad van vijf roeden nodig. De staven en ringen van de ketting worden samengesteld, zoals hier getoond [zie afbeelding 2]. De stangen in het midden tussen de twee rin gen zijn precies een voet, en ter duidelijke onder scheiding van de tiende of twaalfde, of elk van de lengtes van de roeden, een grotere ring, zoals in het schema ring B laat zien, worden samen gesteld Metius gaf er kennelijk geen voorkeur aan dat de meetketting decimaal verdeeld was. Ook latere Nederlandstalige werken uit de zeven tiende en achttiende eeuw, zoals die van Van Nispen en Morgenster, bevatten secties over de meetketting.30 Uit bovenstaande lijkt het dat in Nederland, en in de ons omringende landen, de meetketting voor het eerst in het laatste kwart van de zes tiende eeuw in de literatuur opgenomen werd. Tot nog toe heb ik alleen in de Engelstalige literatuur bewijs kunnen vinden dat voor die tijd met het koord gemeten werd. De afwezig heid van oudere werken met betrekking tot de meetketting wil echter niet zeggen dat de meetketting niet gebruikt werd in de ons om ringende landen. Boeken (of verhandelingen) over landmeten uit de vijftiende en zestiende eeuw zijn zeldzaam en hoeven bovendien niet altijd een accuraat beeld te geven van het in strumentarium uit die periode, aangezien in die tijd over het algemeen de teksten letterlijk gekopieerd werden (zeker bij herdrukken), en dus niet altijd bijgewerkt waren naar de laatste stand van zaken. Volgen we de verspreiding van de meetketting in de literatuur, zoals die nu bij mij bekend is (zie tabel 1), dan is deze voor het eerst in Frankrijk vermeld (1575), gevolgd door Duits land (1579), Engeland (1582) en Nederland (1588). Zoals we hebben gezien is de oudste geschreven bron echter Nederlands (1442) en mogen we vooralsnog, om in Pouls' woorden te spreken, "...redelijkerwijs aannemen dat de meetketting een Nederlandse vinding is."31 Het is echter maar de vraag of in 1442 alleen door Claas Janszoon (of zelfs alleen in Nederland) met de meetketting gemeten werd en of dit tot bovengenoemde publicaties ook niet elders ge beurde. Het zoeken blijft dus naar andere bron nen over de meetketting uit deze periode. quaque ad perticae longitudinem maiore annulo, qualem in schemate annulus B refert, colligan- tur...29 fSA&r. *ass öi-Jduhrti SÉMiüJiMuti*tn-prdtin cnfll «qirn- h> 13c d.'Jb-.niLmS' ^rada -rficuni. ^rl duorfecinu. ■qli3Kq*ji |K^:irs Jn^jjirndirjim ufujöJV -haulm c in iditüiM- if-jniluv S71fi.tr, ro JI m JJM Li/ iinuti»quc ±r.,nnLiiïiï|i>iiT, quKfc-iïiijjiiAi 1/ f ïl:ilRrt-,4^.CDirinMdö m*n fl Cï- racti.fC' 'JlljL Kiiitt.-jiiEja illi-, j nnuJi^uzpuce >J ■'»- E-?I-"*riw"ve arcnir ntiiiïiiod ln,LÜi ür nm 1 pedum '.'jczï^rojjlnr^j, -hi:i|i: He-T£i|jirjc: -ft Ji£n;ifuin :t yt Lk >.lb LiTd'xi; cxicnliiü'.su m lulli irrirrJurj rac- icciici iTiiri (jurinrpl: fcrritu lifiy Jé 4ii&iDCKa-> Qd firmed Hier*:. Hu^liu-.irtj jwJIjisi.^iLacmiCil- JïndicJs rnenfat loir.fcmm uftim tuinlui. cjuHi-» de i=jii=n Inrt.irn inr^riti:i ;m me iiür u-Jam nq- pP-DLILir: I.'CJlÜ JJ rür.ii f 4b A li .'ijl IC bJ p- II n:iZliim if, C bICcï. Hn*iiK3ift Si- ]MtK in tadïflfi A 'S r^yM- ■dIr* ifcx-ranij Lire e-aihriüm, Li7B irwr, l-:L alufd hju JcK [f cnjilplidlir^tBhc inlcr A fli JTfi^nu mfod p:CJHZ>diLQlnirt eri[J«ldLi.qi év if, 11..* n-nllfu-:: Jifc A n ft&tdp inripüij! (~7f prore-ienT&d BcEratDUifl tiTfjie Ihrtieeïitafa IhwhIiIv tuitje rpicra nnno '♦vnérhjLdfaos bumi ikn^rtjCOjMEidïniiijAer fqui ïlim LTiVs'^^.nitDCu pi er"i Hererir Ktamo crvulbrn infrrL- fic firtgirrta t i||i; NiLPrrq ?j Ici- uiluluti F men&r iLr-.ciïi-.wrjnc mmsrnii bi-nj- IuLUed, üb adciiniJlcc- irvul Lcnyll-uilnrm TjiH± A*£- J1111 li I b 1111 i r^l 131 if1-d etiilrt f fiLêc sa, Jr-fesem r'spcrriuarjm i jqrcï'. innc- 5i 4;intnmlir»[OTd "^lignum cïï Ciirni sjcuSr lira fo pu,. pet ilrftn'Ocdr.m ill.iJ ml'-fatma m;1 irj Ihpït-- r«ibi genu, pT'trc t knc'xlm- Éi.!P±i*nc 3 "lc- Crrfipnlr, J pj,-* :lijJLi:ildi: l.'IIL^ilfrij LiilCrlj ft'jff ctic 44. peic, fedj4dijiL j. De jnlfdcKUTn tqcnLiiti tacnö la, Aiqae iiïecife nwiiih ri qiiat in. l/nrix-i frpnfi- -cirCaui tnpc3h1111JI-H Jjd libkltUC, 3c IxEf tiPrpü» fü- tiiyerp:d-:5 digilw ii.imnu.-Jr WÜ* mïrf^MEL piiÏLur.ii-js EïadiLObniLdiu^UaKhkUfUdA Lu ptf Afb. 2. De meetketting uit het werk van Metius uit 1611 (bron: Google Books) 29 Metius, Arithmeticae..., pp. 91-92 30 M. van Nispen, De Beknopte Lan t-M ee t-Kons t. Leerende In 't kor te, alles wat in 't gemeen, in de Practijcke des Landt-metens voor- komen kan. Seer dienstigh niet alleen voor Leerlingen en Jonge Practisijns die haer in dese Konste soecken te oeffenen: maer oock voor alle Lieden die haer met Koop-manschappen van Landen bemoeyen. En voorder voor alle Lief-hebbers van Geometrische Speculatie. In goede ordre gestelt, en metnoodige Figuyren en Demonstratien verklaert. (Dordrecht, 1662), p.183. J. Morgenster, Werkdadige Meetkonst, Tonende Klaar en beknopt, hoe dat al 'tgene een Ingenieur en Landmeter te meten voorvallen kan, Wiskonstig met en zonder Hoekmeting, door de minste moeite gemeten word. Hier bygevoegt een Verhandeling van Roeden en Landmaten in Holland (Zwolle, 1703), p.57 31 Pouls, De Landmeterp. 123 12 2017-1 De Hollandse Cirkel

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

De Hollandse Cirkel (DHC) | 2017 | | pagina 14