was niet iedereen het hiermee eens.67 Volgens sommige tijdgenoten waren kortere meetket- tingen beter, volgens andere juist langere.68 Een van de eerste analyses van de nauwkeurig heid van de meetketting is van de hand van W. Jordan. In zijn Taschenbuch der Praktischen Geometrie gaf Jordan een nauwkeurigheids analyse van circa 5000 meetlat- en meet- kettingmetingen,69 welke hij in de tweede druk van 1877 nog verder uitbreidde (voor de resul taten zie afbeelding 7).70 Voor zijn analyse gebruikte Jordan gegevens van diverse land meters en diverse typen meetstokken, waar onder de door Stehouwer besproken land meterspasser, staalbanden en meetkettingen. Volgens de analyse hebben afstandsmetingen een nauwkeurigheid van m*^l, met l de ge meten afstand en de instrumentconstante m bepaald uit de analyse. Het resultaat staat in dezelfde eenheid als l. Dit betekent dat naar mate de te meten lengte groter wordt, deze relatief gezien nauwkeuriger gemeten kan worden. Voor de meetketting is de nauwkeurigheid bij 10 meter nog circa 1:300, bij 1000 meter is de nauwkeurigheid opgelopen tot circa 1:4000. Uit Jordan's tabel blijkt dat met de stalen meetveer en met meetstokken nauwkeuriger gemeten kan worden dan met de meetketting. Uit de analyse bleek ook dat het type bodem van invloed was op de meting, waarbij een kleibodem tot betere resultaten leidde dan een zandbodem.71 De bes te groep metingen uit het onderzoek werd ge produceerd door landmeter Wastler met een meetketting. Uit zijn 845 dubbelmetingen werd een instrumentconstante m berekend van 0.00297, bijna drie keer zo goed als de gemid delde waarde en net zo nauwkeurig als wat zijn collegae met meetstokken behaalden. Dat Wastler deze nauwkeurigheid haalde kwam door het terrein: al zijn metingen waren uitge voerd op straat in stedelijk gebied en het was dankzij de vlakheid van de bestrating dat Wastler deze nauwkeurigheid kon halen. Dat dit mogelijk was, en zelfs nog beter, was een halve eeuw eerder al aangetoond in Ier land, zoals gerapporteerd door William Bald aan de Royal Irish Academy in 1821 en gepu bliceerd in 1825.72 In mijn artikel over de theo doliet liet ik al zien dat daar een nauwkeurig heid gehaald werd van circa 1:125000.73 De waarde die ik gaf was afgerond, aangezien de basislengte en de sluitfout in de tekst niet een duidig door Bald gegeven waren. Over de me ting schreef Bald: 19 J.liUii.Tjr ■.uaYL.UmiL.ii if;-.-:- IV ih- Jlïtdm'I 'doniLor.'Qi.' i: üi r f-_- t 1 rait ■Litres J.nl L::fl H Li'lI'i LI' ;'L i lO KO'ilf Fehlw m 0.003 ui- v.OO.i üi f ,0 V'ï 'i="S I fic ■1 1 M| lm 1 V.OSn: 1 OtOS-' O.uo f.0 0.0'J 0,0-É O,' Ij iuïS luü n.ns i',0."i :i',oa 0,11 O,-'?. S0'"' O/i-l 0,00 sno ■l.rifi UJifl 0,'U 0/>ë ■l'JÖ U.f'O ■:..iu 0,10 0.13 0.07 0.11 0,13 '0.15 1C-D0 IMiQ o.H; -y* 0,30 Afb. 7. Jordan's nauwkeurigheids-analyse van de meetlat en meetketting I measured on the lake of Castlebar, when fro zen, a distance of near two miles, and by repeat ing the measurement it turned out, after making the necessary allowances for temperature, to come within one inch.74 (Ik mat op het meer van Castlebar, terwijl dit bevroren was, een afstand van bijna twee mijl, en door herhaling van de meting bleek deze, na de noodzakelijke correcties voor temperatuur, binnen een inch uit te komen.) 67 Jordan, Taschenbuch..., p.46. Het tijdschrift wordt in Jordan's werk aangeduid als Schlömilch's Zeiitschrift, genoemd naar de oprichter Oscar Xaver Schlömilch. 68 Ibid. 69 Jordan, Taschenbuchpp. 43-47 70 Jordan, Handbuch..., pp. 150-159 71 Jordan, Taschenbuch..., p. 45 72 W. Bald, 'An Account on a Trigonometrical Survey of Mayo, one of the Maritime Counties of Ireland.', in: The Transactions of the Royal Irish Academy, Vol. XIV., (Dublin, 1825), pp. 51-60 73 In dat artikel vermeldde ik abusievelijk dat de meting uitgevoerd was in 1821, maar dit was in de winter van 1809/1810. Het jaar 1821 was het jaar dat Bald zijn metingen rapporteerde aan de Royal Irish Academy. 74 Bald, 'An Accountp. 52 2017-1 De Hollandse Cirkel

Digitale Tijdschriftenarchief Stichting De Hollandse Cirkel en Geo Informatie Nederland

De Hollandse Cirkel (DHC) | 2017 | | pagina 21