Analoge blokvereffening in
de jaren vijftig en zestig
Ir. Jan Timmerman
1. Inleiding
In de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw kon er
nog niet over voldoende computercapaciteit
worden beschikt om grote blokvereffeningen
uit te voeren. Er werd daarom gezocht naar
methoden om het rekenwerk dat aan de foto-
grammetrische kartering van grote gebieden
(blokken) voorafgaat, zoveel mogelijk te beper
ken. Een van die methoden is de Analoge
Blokvereffening1 zoals ontwikkeld en gepaten
teerd2 door prof.dr. H.G. Jerie, destijds verbon
den aan het ITC te Delft.
Het Kadastermuseum te Arnhem beschikt nog
over materialen waarmee dit systeem werd
toegepast. Ook collega dr.ir. Frank van den
Heuvel bleek nog een kist met die spullen te
hebben (dit materiaal is nu in het bezit van de
stichting De Hollandse Cirkel (DHC)).
Met al dit materiaal kon op de GeoBuzz 2016
door DHC een demonstratiemodel van zo'n
vereffening worden getoond. Dit model werd
opgebouwd door de auteur met hulp van Jan de
Jong.
Voor het samenstellen van dit model had de
Technische Universitat in Wenen gelukkig nog
een gebruikshandleiding. Emeritus hoogleraar
prof.dr. Peter Waldhausl herinnerde zich dat er
nog een exemplaar in het archief moest liggen.
Hij was zo vriendelijk te gaan zoeken en zo
kon hij ons geweldig van dienst zijn. Zonder
deze gebruikshandleiding zou het wellicht niet
gelukt zijn om een model samen te stellen.
Vandaar een woord van dank voor de ont
vangen hulp uit Wenen.
Het - hernieuwde - contact met prof. Wald-
hausl leidde bovendien tot een plezierig e-mail-
verkeer. Zo mailde hij ook nog een anekdote
over het destijds uitproberen van de methode
op de TU in Wenen als volgt: Wir hatten gera-
de einen Lageausgleich geschüttelt, das störte
den Hofrat Bayerl im Zimmer unter unsrem.
Er kam herauf und sprach etwas überlaut zu
uns, wurde aber sehr kleinlaut als Professores
Neumaier und Schermerhorn zur Tür herein
kamen, die ihn stehen liessen und sich nur mit
uns unterhielten und begeistert waren, wie gut
man die von der Flugrichtung der Streifen ab-
hangigen Kappa-Streifeinkrümmungen sehen
konnte, was diebeiden in euphorische Hoch-
stimmung versetzte. Und was uns natürlich die
spateren Iterationen nur noch intensiver
schütteln liess. Das war jedenfalls Spass den
die PATM43-er und heutigen Bündelaus-
gleicher nie haben werden.
En ook mailde hij nog de volgende ervaring:
Der Jerie Analogausgleichung war jedoch ein
wesentlicher Schritt in der Entwicklung. Ich
habe damit das, was ein Ausgleich bewirkt,
wirklich verstanden und nun auch gut erklaren
können. Das hat den Studenten wieder ge-
holfen, den Vorlesungen über Ausgleichungs-
rechnung zu folgen, denn nicht alle denken
rein mathematisch. Wir haben heute viele
Damen unter den Studierenden, von denen
viele durch das Analoge erst den Kern der
Sache richtig verstehen. Du hast sicher recht,
ein Ausstellungs-, ein Lehrbeispiel aktiv zu
erhalten.
l)tl H&llapdse
Cirkel
I
juucwnvU.it
h TT%1%
GeoBuzz 2016: links ir. Jan Timmerman;
rechts ere-voorzitter DHC dr.ir. Herman Quee
1 H.G. Jerie, Block Adjustment by Means of Analogue Computers, in Photogrammetria Vol. 14 1957-1958, p. 161-176
2 Patent BE57 1569(A2): Analogon Rekeninrichting en Werkwijze voor het oplossen van de vergelijkingen die bij gebruikmaking
van de methode der kleinste kwadraten optreden, in het bijzonder in de fotogrammetrie voor de blokvereffening van de
planimetrische positie van secties van een blok. ITC Delft
2
2017-1 De Hollandse Cirkel
