'Niets gevoegelyker zou my toeschynen,
dan dat ook onze Natie den
eersten meridiaan van den Franschen
overnaame'
De interesse van een achttiende-eeuwse predikant voor navigatie
Dr. Willem Peene
Inleiding
'De noordwestering van 20 graden op het
kompas werd vastgesteld, en wij peilden West-
kappel op 3 en een halve mijl, en schooten de
zon, met 5 octanten om den middag te weten.'1
Met deze woorden nam de Zeeuwse predikant
Josua van Iperen afscheid van zijn vriend
Jacobus Ermerins. Van Iperen werd in 1726 te
Middelburg geboren en na zijn studie te Gro
ningen en Leiden werd hij achtereenvolgens
predikant te fort Lillo, Veere en Batavia. In die
laatste plaats overleed hij in 1780, een jaar na
zijn aankomst. Hij promoveerde in de wijs
begeerte en had een levendige belangstelling
voor letterkunde, geschiedschrijving, biologie,
geneeskunde en sterrenkunde. Na een tegen
vallende carrière in het vaderland besloot hij
uiteindelijk te Batavia een nieuw bestaan op te
bouwen. Een predikant die zijn vertrek weer
gaf zoals hij, moet op zijn minst enige belang
stelling hebben voor navigatie.
In deze bijdrage doen wij verslag van de wijze
waarop een achttiende-eeuwse predikant als
geïnteresseerde liefhebber bezig was met navi
gatie. We beschrijven allereerst zijn bewonde
ring voor een instrumentmaker uit zijn woon-
plaats, vervolgens zijn pleidooi voor het
bestuderen van het werk van Bouguer en ten
slotte schenken wij aandacht aan zijn ervarin
gen op zee, die hem inspireerden tot een ver
handeling met voorstellen tot verbetering van
zeekaarten.
Vriendschap met Johann Christian
Schichner, de 'Maak-al' van Veere
In zijn ambtsperiode te Veere sloot Van Iperen
vriendschap met de uit Leipzig afkomstige in
strumentmaker Johann Christian Schichner.
Deze Schichner meende de zogenaamde
'stuurmansstoel' te hebben uitgevonden, waar
de Engelse admiraliteit een beloning voor had
uitgeloofd. Het toestel zou ervoor zorgen dat
meetinstrumenten op een slingerend en stam
pend schip in volkomen rust zouden blijven.
Een onontbeerlijke voorwaarde om nauwkeu
rige metingen te verrichten voor een juiste
plaatsbepaling op zee. Van Iperen deed een
goed woordje voor Schichner bij het Zeeuwsch
Genootschap der Wetenschappen. Men zou er
goed aan doen om hem aan te stellen tot
'mechanicus van het genootschap'. Van Iperen
was bang dat Schichner anders naar elders zou
Ds J. van Iperen was van
1766-1778 predikant te Veere
Promoveerde dit jaar te Leiden in de geesteswetenschappen op: (Zeeuws Archief, KZGdW,
Josua van Iperen (1726-1780): gereformeerd predikant ten tijde van de Zeelandia Illustrata, deel IV,
Verlichting, https://openaccess.leidenuniv.nl/handle/1887/45480 nr. 468)
JÖaUA "YAH IPIlIfl
rAKinxAXT v± txestc.
1 Zeeuwse Bibliotheek, Handschriftcollectie 6197, Josua van Iperen aan Jacobus Ermerins, 1778
2017-2 De Hollandse Cirkel
61
