een frisse zuidwestelijke wind. Men kon het
niet verklaren. Van Iperen dacht aan James
Cook, die rond de evenaar evenmin windstilte
kende, maar altijd frisse koelte. Op geen van
de Hollandse zeekaarten stonden deze winden
echter vermeld. Toen Van Iperen zijn globe
raadpleegde, ontdekte hij dat deze winden wel
degelijk op deze globe stonden aangegeven. Hij
was van mening dat het oostelijk afdrijven van
de passaatwinden een positieve invloed kon
hebben: men kon er gemakkelijker kaap
Augustijn door vermijden. Hij meende dan ook
dat het goed zou zijn om deze ook op de Hol
landse zeekaarten aan te tekenen.12
Pleidooi voor het instellen van een
gezamenlijke eerste meridiaan
Tijdens zijn tocht naar Oost-Indië had hem nog
een gebeurtenis aan het denken gezet. Op 2
oktober 1778 bevonden zij zich op 3 graden en
11 minuten ten noorden van de evenaar. De
stuurman van een Frans slavenschip praaide
hen en vertelde hen dat hij zich op 18 graden
bevond. Voorwaar geen klein verschil. De
Franse kaartmakers en zeelieden werden ech
ter sinds enige tijd gelast om de eerste meridi
aan op Isle de Palma, het meest noordelijke
van de Canarische eilanden, te stellen. Van
wege het feit dat ieder land zijn eigen eerste
meridiaan stelde konden dergelijke misverstan
den ontstaan. Hierover en over het feit dat
allerlei ontdekkingen niet verwerkt waren op
de Hollandse zeekaarten besloot Van Iperen
een verhandeling te wijden.13 Het viel hem op
dat de Hollandse kaarten in vergelijking met
kaarten van Engelse en Franse makelij nogal
wat mankementen vertoonden. Allerlei ontdek
kingen, gedaan door Engelsen en Fransen als
James Cook en Louis Antoine de Bougainville,
waren op de Hollandse zeekaarten niet ver
meld. Van Iperen stelde dan ook voor om dit
alsnog te doen.14 Ook brak hij een lans voor
het afspreken van wat nu de 'nulmeridiaan'
genoemd wordt; hij sprak over de 'eerste meri
diaan'. 15 Ieder land had zijn eigen meridiaan.
Zo liep deze meridiaan voor de Hollanders
door Amsterdam, voor de Spanjaarden door
Tenerife, voor de Engelsen door Greenwich en
voor de Fransen door Isle de Palma. Volgens
Van Iperen zou het een grote verbetering zijn
wanneer hierover internationale afspraken ge
maakt zouden worden. Hij was bereid om de
Fransen te volgen: 'Niets gevoegelyker zou my
toeschynen, daaromtrend, te kunnen worden
uitgedacht, dan dat, by het verbeteren van
onze Zeekaarten, ook onze Natie Isle de Pal
ma, als den eersten meridiaan van den Fran-
schen overnaame.'16 Deze 'toegevendheid' zou
een heilzaam voorbeeld zijn voor andere zee
mogendheden. Dat Van Iperen koos voor de
Fransen en niet voor de Engelsen komt wellicht
door het feit dat de Republiek in oorlog was
met Engeland. Het zou nog tot 1884 duren voor
een internationale conferentie de Britse meridi
aan van Greenwich zou kiezen als officiële
nulmeridiaan;17 en vervolgens nog tot 1911
voor Frankrijk dit overnam en tot 1912 voor de
Verenigde Staten hun meridiaan van Washing
ton loslieten.18
Conclusie
We kunnen concluderen dat Van Iperen be
langstelling had voor navigatie, maar het feit
dat hij zich sterk maakte voor het werk van
Bouguer, dat juist stagnerend werkte op ver
nieuwingen, laat zien dat hij onvoldoende ken
nis in huis had. Van Iperen had zeer zeker een
vooruitstrevende inborst, dat blijkt uit zijn op
roep tot het verbeteren van de Nederlandse
zeekaarten naar Engels en Frans model en
zeker ook uit zijn pleidooi om een algemene
eerste meridiaan in te voeren. Pas jaren later
kwam het inderdaad tot een aanpassing van
zeekaarten en de introductie van de nulmeridi
aan. Wat dat betreft was hij zijn tijd vooruit.
Van Iperen was zeer enthousiast en belangstel
lend, maar zijn kennis schoot te kort, waardoor
finesses hem ontgingen.
64
12 Van Iperen, 'Eenige waarnemingen', p. 267-268
13 Van Iperen, 'Eenige waarnemingen', p. 265
14 Van Iperen, 'Eenige waarnemingen', p. 271-272
15 Van Iperen, 'Eenige waarnemingen', p. 264
16 Van Iperen, 'Eenige waarnemingen', p. 265
17 Mörzer Bruyns, Konst der stuurlieden, p. 11
18 Jeremy Black, Cartografie, de verbeelding van de wereldgeschiedenis (Warnsveld 2004), p. 14
2017-2 De Hollandse Cirkel
