Plaats in 1889 schreef dat over deze basis- en
azimuthmetingen in de Leidsche manuscripten
niets te vinden is, dus ook niet door J.A. van
der Linden, want anders had deze dat wel in
zijn publicatie vermeld.
Ook is het niet voor iedereen duidelijk wat be
doeld wordt met 'tusschen het eiland Marken
en de Stad Monnickendam'. Zo is in de ten
toonstelling 'Water als Wapen' in het GeoFort
een in mijn ogen nogal misleidende afbeelding
opgenomen. Deze suggereert ten onrechte dat
de gemeten basis liep van de toren van Mon
nikendam naar Marken. In de tekst die ernaast
staat is onder het kopje 'Afstanden meten' o.a.
te lezen: 'Krayenhoff was slim en heeft één
afstand tussen Marken en Monnickendam op
de Gouwzee zo precies mogelijk gemeten.' Op
de afbeelding stond ook nog 'Sinusregel' ge
noemd (er hier op mijn verzoek uitgehaald).
Het is uiteraard prima om de sinusregel met
een tekening toe te lichten, maar laat dan dat
kaartje als achtergrond weg! Het is zo jammer
als er in een tentoonstelling waarin de nodige
aandacht aan Krayenhoff wordt gegeven, ver
keerde informatie is opgenomen. Ook een lijn
ongeveer evenwijdig aan de kust van Noord
Holland in de richting van Volendam ligt
tussen Marken en Monnickendam!
Vriend Van Swinden
Krayenhoff liet in november 1800 de eerste
twee onder zijn leiding vervaardigde getekende
kaartbladen zien aan zijn oude vriend prof.
J.H. van Swinden. Deze was destijds hoog
leraar in de wis- en natuurkunde en lid van het
Uitvoerend Bewind van de Republiek. Eén van
deze twee bladen is bewaard gebleven. Het is
een kaart van het gewest Friesland in 1800
door J. Wiedeman Karsten, getekend op de
schaal 1: 115.200, dus de schaal van de ge
wenste kaart. Hoewel Van Swinden zijn
tevredenheid uitsprak over het bereikte resul
taat, betreurde hij het dat deze gelegenheid niet
was aangegrepen om een driehoeksnet te
meten met eenzelfde nauwkeurigheid als de in
de jaren 1792-1799 door Méchain en Delambre
uitgevoerde grote Franse Graadmeting. Met
die graadmeting, die zich uitstrekte van Duin
kerken tot Barcelona, was Van Swinden zeer
goed bekend. Als lid van de internationale
'Commission des poids et mesures' had hij na
melijk in de jaren 1798-1799 deze graadmeting
berekend en bovendien het eindverslag over dit
grote werk uitgebracht. Na een uiteenzetting
door Van Swinden over de methode die
Méchain en Delambre hadden toegepast, be
sefte Krayenhoff hoe gebrekkig zijn hoekme
tingen met de sextant waren geweest. Hij stelde
zijn opdrachtgevers (de commissie belast met
de nieuwe territoriale indeling) toen voor om
geheel opnieuw te beginnen en een driehoeks-
net van grote nauwkeurigheid te meten. Dit
zou dan, behalve voor het vervaardigen van de
nieuwe kaart, ook gebruikt kunnen worden
voor de graadmeting en uiteindelijk voor de
vormbepaling van de aarde. Met veel moeite
wist Krayenhoff de commissie voor zijn plan
te winnen.31
In al de door mij aangehaalde publicaties over
de basismeting, m.u.v. die van Bleeker, wordt
ingegaan op het bezoek van Krayenhoff aan
Van Swinden, en het feit dat Krayenhoff een
nieuwe start gemaakt heeft. De citaten als "en
welke tot grondslag voor het gantsche net der
berekeningen diende" hadden dus echt alleen
betrekking op dat eerste net uit 1799/1800.
Ifwk in
Mjjfe6d6» *MI
Afb. 11. Afbeelding afkomstig van de tentoonstel
ling "Water als Wapen" in het GeoFort uit 2016.
31 Dit gedeelte over het bezoek aan Van Swinden is overgenomen uit N. van der Schraaf, blz. 69; zie ook Koeman
blzn.185/186 en uit René M. Haubourdin blz. 40 en 41.
2017-4 De Hollandse Cirkel
169
