Le Clinomètre Charles
Theo van den Broek
In mijn instrumentenverzameling bevindt zich
een apart instrument, ooit gekocht door een
collega op een rommelmarkt in Parijs (apart in
de zin van dat ik het instrument in deze vier
kante vorm nog niet elders gezien heb). Bij het
instrument was een beschrijving uit het boek
van A. Pelletan (lit. 1) toegevoegd als zou het
een hellingmeter Chézy betreffen. Echter: het
instrument is meer dan dat, omdat het ook uit
gerust is met een horizontale rand (360 gra
den). Het instrument is vervaardigd door
Charles, Rue des Rosiers 42 Paris. (Het is nog
onduidelijk wie Charles is. In de lijst: Kon-
strukteure und Hersteller geodatischer Instru-
mente komt alleen een Charles Louis Cheva
lier (1804-1859) voor, zoon van Vincent
Jacques Louis, opticien en instrumentmaker,
maar die hadden hun firma op een ander adres
in Parijs (Quai de l' Horloge). Heeft hij mis
schien alleen met zijn voornaam gesigneerd?)
Hellingmeter Chézy
Eerst enkele opmerkingen over Chézy en zijn
hellingmeter (clinograaf, clinometer, clito-
graaf). Chézy is bekend geworden door zijn
formule voor het berekenen van de gemiddelde
stroomsnelheid in een leiding (1775). Indertijd
bij de HBCS/Velp (nu Hogeschool Larenstein)
verplichte kost voor de hydrologen. Hij was
waterbouwkundig ingenieur en directeur van:
L'Ecole des Ponts et Chaussées. De hellingme
ter van Chézy bestaat uit een stelschroevenblok
met daarop draaibaar bevestigd een liniaal met
buisniveau (zie tekening), met op de beide uit
einden hiervan twee verticale stutten, een korte
en een langere, beiden voorzien van een gaatje
(oeilleton) en een kruisdradenplaatje. Kortom
een simpele vizierinrichting nog zonder richt-
kijker (niveau a pinnules). Via dit gaatje en de
tegenoverliggende in een rechthoekig kader
verschuifbare kruisdraad kon men dan zichten
op een verticale baak en een baakinterval af
lezen. Er werd dan een zgn bordjesbaak ge
bruikt, waarbij de lengte van het baakinterval
door de assistent gemeten werd.
Het principe is gebaseerd op gelijkvormige
driehoeken
D a AL Al, zodat
D (a/Al) AL
Meestal kiest men voor a/Al een ronde waarde
bijv 100, dus D 100*AL, waarin a en Al vaste
instrumentwaarden zijn.
13
Le Clinomètre.
...met naam en adres van de maker: Charles, Rue
des Rosiers 42 Paris (foto's Theo van den Broek)
2018-1 De Hollandse Cirkel
